“Təyyarədə ən təhlükəsiz oturacaq” deyilən universal konsepsiya yoxdur
Təyyarə səyahəti dünyanın ən təhlükəsiz nəqliyyat növlərindən biridir. Statistika və texnoloji inkişaflar göstərir ki, havayolu nəqliyyatı təhlükəsizliyi ilə digər nəqliyyat vasitələrini qabaqlayır. Lakin bu nəqliyyat növü də tam təhlükəsiz deyil və qəza ehtimalı mövcuddur.
Qəzanın növünə, təyyarənin düşmə bucağına, sürətinə və zərbənin təsirinə görə təhlükəsiz zona anlayışı dəyişir. Ancaq araşdırmalar və mütəxəssis fikirləri bəzi ümumi məqamları ortaya qoyur.
Aktauda qəza uğrayan Azərbaycan Hava Yollarına məxsus sərnişin təyyarəsinin görüntüləri və sağ qalan sərnişinlərdən alınan müsahibələr belə bir fəlakətli hadisədən necə sağ çıxmağın mümkünlüyü sualını aktuallaşdırıb.
Qəzaya uğrayan təyyarədə 67 nəfər - 62 sərnişin, 5 ekipaj üzvü olub. Onlardan 38 nəfər ölüb, 29 nəfər sağ qalıb.
Türkiyə mediasında yer alan məlumatlarda əvvəllər baş verən təyyarə qəzaları zamanı təyyarənin arxa hissəsindəki oturacaqlarda ölüm nisbətinin nisbətən aşağı olduğu aşkar edilib. Lakin qəza zamanı sağ qalmaq üçün oturacaq ən vacib element deyil. Pilotların və ekipaj heyətinin sürətli və dəqiq reaksiyaları da sərnişinlərin sağqalma şansını artıran mühüm amillərdən biridir.
Hər bir qəzanın öz dinamikası var və əslində, “təyyarədə ən təhlükəsiz oturacaq” deyilən universal konsepsiya yoxdur.
Şübhəsiz ki, hər hansı bir təyyarə qəzasında sağ qalma ehtimalı əsasən qəzanın şəraitindən asılıdır. Lakin mənbənin apardığı araşdırmalarda təyyarənin arxa hissəsindəki oturacaqlar, yəni bu qəzadan sağ çıxanların təxliyyə edildiyi hissə çəkilən misallarda ən təhlükəsiz yerlər kimi görünür.
2015-ci ildə “Time Magazine” tərəfindən təhlil edilən federal məlumatlar, 1985-2000-ci illər arasında həm sağ qalanların, həm də ölənlərin iştirak etdiyi 17 qəzanı araşdırıb və oturacaqların qeydlərini əldə edib. Məlumata görə, təyyarənin arxa üçdə birində ölüm nisbəti yüzdə 32 olub. Ölüm nisbətinin ən aşağı olduğu yerin isə arxa sıralardakı orta yerləri olduğu müəyyən edilib.
Orta üçdə bir nisbət sağ qalma ehtimalı 39 faiz, ön üçdə birdə isə 38 faiz ölüm nisbətinə rast gəlinib. Tədqiqat zamanı ən yüksək ölüm riskinin koridordakı oturacaqlarda olduğu müəyyən edilib. Bu hissədə oturan sərnişinlərin yüzdə 44 faiz öldüyü qeyd edilib.
Bildirilib ki, təyyarə qəzaya uğrayan zaman ön və orta hissələr daha çox zərbə alır. Yerə düşən təyyarə ortadan iki hissəyə bölünsə belə, təyyarə adətən ön hissədən təmas edib zədələndiyi üçün arxa hissə təhükəsiz hesab olunur.
1985-ci ildə "Japan Airlines" təyyarəsinin dağ yamacına çırpılması zamanı baş verən təyyarə qəzasından yalnız dörd nəfər sağ çıxıb və bu dörd sərnişin də təyyarənin arxa tərəfində oturduğu müəyyən edilib. Qəza nəticəsində 520 nəfər həlak olub.
1985-ci ildə Texasda baş verən "Delta Air Lines" qəzasında əksəriyyəti təyyarənin arxasında oturmuş 27 nəfər sağ qalıb. Zərbə zamanı təyyarənin arxa hissəsi qopub.
2012-ci ildə "Discovery Channel" bu söyləntilərin təhlili üçün sınaq dummilərinin müşayiəti ilə "Boeing 727"-ni qəsdən təhlükəsiz zonaya vurub. Onlar orta və arxa seqmentlərin daha az ölümcül olduğunu, ön seqmentin isə cazibə qüvvəsindən 12 dəfə çox olduğunu aşkar ediblər. Orta və arxa seqmentlər müvafiq olaraq 8 və 6 G qüvvəsi ilə qarşılaşıb.
Məlumatda həmçinin qeyd edilib ki, pilotların və kabin heyətinin reaksiyaları təyyarə qəzasında sağ qalma şansını artıra bilər. “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin sədri Samir Rzayev çərşənbə günü jurnalistlərə açıqlamasında “pilotların qəhrəmanlığını” vurğulayıb. Təəssüf ki, qəzada hər iki pilot həlak olub.
Rzayev “Bu faciəvi qəza xalqımız üçün böyük itki olsa da, ekipajın öz borcunu son ana qədər qəhrəmancasına yerinə yetirməsi və insan həyatını hər şeydən üstün tutması onların adlarını tarixdə əbədiləşdirib".
Pilotların qəhrəmanlığına gəlincə, Tom Henksin baş rolda çəkildiyi Hollivud filminin də mövzusu olan məşhur "Chesley "Sully" Sullenberger, cəld qərar qəbul etmək bacarığı ilə həyatlarını dəyişən pilotların ən məşhur nümunələrindən biridir.
2009-cu ildə Sullenberger tərəfindən idarə olunan "US Airways" təyyarəsi Nyu-York üzərində hərəkət gücünü itirib. Sullenberger təyyarəni Hudson çayına endirməyə qərar verib, çünki sürücülük məsafəsində uçmaq və ya enmək imkanı yox idi. Möcüzəli döyüşdən sonra 155 əsgər və ekipajın hamısı sağ qalıb.
35 il əvvəl, 1989-cu ildə Birləşmiş Hava Yollarına məxsus təyyarə "Ayova" stadionunda hərəkət sistemi və bunun nəticəsində yaranan hidravlik təkan səbəbindən sürətlə yanacaq itirib. Təyyarənin idarəetməsinin itdiyini görən pilotlar küləyin təsirindən qaçmaq və qəza zamanı təyyarə üzərində nisbi nəzarəti saxlamaq üçün şassiləri genişləndiriblər. Ümumilikdə 296 əsgər və ekipajdan 184-ü sağ qalıb.
Qeyd edək ki, sərnişinlərin təhlükəsizliyi və sağ qalmasında uçuş bələdçilərinin də özünəməxsus rolu var. Yanvar ayında Yaponiya Hava Yollarının uçuş-enmə zolağında yanğına səbəb olan toqquşma zamanı uçuş ekipajlarının sürətli reaksiyası və əlaqəsi təyyarədə olan 379 nəfərin hamısının uğurla təxliyəsi ilə nəticələnib.
Federal səlahiyyətlilər isə təyyarədə ən təhlükəsiz oturacaq deyə bir şeyin olmadığını, hər qəzanın fərqli olduğunu, təyyarənin yerə necə dəyməsi, yanğın olub-olmaması kimi amillərin də çox əhəmiyyətli olduğunu bildirir.
Məsələn, "Sully"nin su ilə enişi təyyarənin arxa hissəsinin enişdən sonra ən çox risk altında olan hissəsi ola biləcəyinə bir nümunədir; çünki təyyarə su götürürdü və arxa çıxış qapısı açılmırdı. Buna görə də həmin sərnişinlər evakuasiya zamanı ən son yola düşənlər arasında olublar.
1977-ci ildə İspaniyanın Tenerife şəhərində PanAm və KLM şirkətlərinə məxsus Boeing 747 təyyarəsi toqquşub və dəhşətli qəzada 583 nəfər həyatını itirib. Bu həm də dünyanın ən ölümcül təyyarə qəzası kimi qeydə alınıb. Lakin PanAm təyyarəsinin ön hissəsində oturan 61 nəfər qəzadan sağ çıxıb.
