Azərbaycanın
xarici siyasətində prioritet olaraq qəbul edilən məqamlardan biri beynəlxalq münasibətlər
sisteminin mühüm aktorlarından biri olan Avropa İttifaqı (Aİ) ilə qarşılıqlı
əlaqələrdir. Azərbaycan Aİ-nın “Şərq Tərəfdaşlığı” proqramının fəal
iştirakçılarından biridir. Həmçinin, Avropa İttifaqı Azərbaycanın ən böyük
ticarət tərəfdaşlarından biridir. Qeyd edilməlidir ki, həm Azərbaycan, həm Aİ
son illərdə münasibətlərin bütün səviyyələrdə inkişaf etdirilməsində maraqlı
olduğunu nümayiş etdirir.
Xatırladaq
ki, Avropa İttifaqının (Aİ) Azərbaycanla ikitərəfli münasibətləri 22
aprel 1996-cı il tarixində Lüksemburq şəhərində imzalanmış və 1 iyul 1999-cu ildən qüvvəyə minən
Aİ-Azərbaycan Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişinə (TƏS) əsaslanır. TƏS sənədi Aİ ilə, hərbi sahə istisna
olmaqla, bütün sahələrdə əməkdaşlığın formatını müəyyən etməklə münasibətlərin
hüquqi əsasını təşkil edir. 10 il müddətinə imzalanmış Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişinin icra müddəti
2009-cu ildə bitdiyi üçün onun icrası yeni sazişin imzalanmasına qədər hər il
avtomatik olaraq 1 il müddətinə uzadılır.
Azərbaycan
- Aİ münasibətlərinə təsir göstərən amilləri əsasən Azərbaycanın geostrateji,
iqtisadi - siyasi maraqları, Aİ-nın Cənubi Qafqazda geosiyasi maraqları kimi
qısa olaraq belə qeyd etmək olar.ŞT proqramının ikitərəfli və çoxtərəfli olaraq
iki aspekti var. Aİ Azərbaycanla habelə digər
tərəfdaş ölkələrlə hər iki istiqamət üzrə əməkdaşlıq edir. Azərbaycan
isə Avropa İttifaqı ilə əsasən ikitərəfli münasibətlərə üstünlük verir.ŞT
Azərbaycan üçün çoxtərəfli platformada müəyyən məsələlər üzrə fikir mübadiləsi
aparmaqla, regional siyasət kontekstində öz milli maraqlarını inkişaf etdirmək,
bunun üçün müxtəlif təşəbbüslər irəli sürmək və beləliklə də, Aİ ilə ikitərəfli
əməkdaşlıq gündəliyinə tamamlayıcı dəstək rolunu oynayır.
Münasibətlərin inkişaf
perspektivləri:Məlum olduğu kimi, bölgədə yaranmış yeni
geosiyasi vəziyyət, postmüharibə dövrü, Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş
ərazilərində bərpa və yenidənqurma işlərinin aparılması, regional nəqliyyat
layihələrinin həyata keçirilməsi məsələləri Azərbaycanla Avropa İttifaqı (Aİ) arasında əməkdaşlığın
perspektivləri olaraq müzakirə olunur. Aİ ilə əlaqələr baxımından mütləq surətdə
siyasi dialoqa və hər iki tərəf
üçün faydalı əməkdaşlığa yeni təkan verən məqamlar vurğulanır. Məhz bu səbəbdəndir ki,
rəsmi Bakı Aİ ilə assosiativ üzvlük formatı əvəzinə, hər iki tərəf üçün faydalı
olan strateji tərəfdaşlıq üzrə yeni hərtərəfli saziş təklifini irəli sürüb.
Xatırladaq ki, 2015-ci ildə Riqa Zirvə görüşündən sonra, Aİ -
Azərbaycan münasibətlərində keyfiyyət və mahiyyətcə yeni gündəliyə keçid
başladı. Azərbaycanın rəhbərliyi bu barədə açıq və konkret mövqe bildirdi.
Azərbaycanın qətiyyətli mövqeyi rəsmi
Brüssel tərəfindən qəbul edildi, Aİ rəhbər şəxslərinin ölkəmizə səfərləri
təşkil edildi və TƏS-i əvəzləyəcək yeni ikitərəfli saziş layihəsi üzrə
danışıqlara Aİ tərəfindən mandat verildi.
Beləliklə,
Aİ tərəfi ilə dialoqda daha bərabərhüquqlu ruhda əməkdaşlığın bünövrəsi
qoyuldu.2017-ci ildə Azərbaycan tərəfindən təklif edilən əməkdaşlıq formatı/saziş
əlavə olaraq münasibətlərin miqyasını və tərəflərin istəklərini müəyyən edirdi.[1]Aİ
və Azərbaycan arasında yeni hərtərəfli
sazişə dair danışıqlar, siyasi
dialoq və hər iki tərəf üçün faydalı əməkdaşlığa yeni təkan verməküzrə fəaliyyətə
başladı və 2018-ci ildə "Tərəfdaşlığın prioritetləri" adlı sənəd imzalandı.
Azərbaycan öz qəti mövqeyi ilə iqtisadi, siyasi, geosiyasi, müstəqilliyini
qoruyub saxlayaraq Aİ ilə strateji tərəfdaş olmağa hazır olduğunu göstərdi.
Bunun əsasında Aİ Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, suverenliyini, sərhədlərinin
toxunulmazlığını əks etdirən yeni bir sənədi də qəbul etdi.Həmçinin bu saziş
əlavə olaraq münasibətlərin miqyasını və tərəflərin istəklərini müəyyən etdi.Bu, Şərq Tərəfdaşlığının dörd
prioritet istiqaməti ilə yanaşı, Aİ Azərbaycan siyasi dialoqunu və
əməkdaşlığını da müəyyənləşdirir. Həmçinin, Aİ Azərbaycanın iqtisadi
modernləşdirilməsinə öz töhfəsini verir, bu əməkdaşlıq xüsusilə də təhsil,
sahibkarlıq və regional inkişaf kimi sahələri də əhatə edir. Aİ, həmçinin Azərbaycanda
investisiya və biznes mühitinin daha da təkmilləşməsi prosesinə öz dəstəyini
göstərir. “2018-2020-ci illər üçün Azərbaycan - Aİ
Tərəfdaşlıq Prioritetləri” sənədinin hazırlanması hədəfi qoyulmuşdur. Bu sənəd,
tərəflər arasında qarşılıqlı maraq kəsb edən sahələr üzrə prioritetlərin
müəyyən edilməsi və 3 il üçün (2018-2020) konkret layihələr şəklində həyata
keçirilməsi məqsədini daşıyıb.
Azərbaycan Aİ-ninbir çox
proqramlarında və agentliklərində iştirak edir. Buna dair Aİ və Azərbaycan
arasında Protokol 2014-cü ildə imzalanmışdır. Protokol Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 30 sentyabr 2014-cü il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş, 6 iyul
2016-cı il tarixindəAvropa Parlamenti tərəfindən ratifikasiya olunaraq qüvvəyə
minmişdir.
Azərbaycan
Respublikası və Aİ arasında viza rejiminin sadələşdirilməsi və icazəsiz yaşayan
şəxslərin readmissiyası haqqında sazişlər müvafiq olaraq 29 noyabr 2013-cü il
tarixində və 28 fevral 2014-cü il tarixində imzalanıb. Hər iki saziş 1 sentyabr
2014-cü il tarixində qüvvəyə minib. Bu, Azərbaycan vətəndaşlarına, xüsusilə də tez-tez səyahət edənlərə, daha asan
və ucuz viza almaqla Aİ-nin bir çox ölkələrinə səfər etmək imkanı ilə təmin
edir.Həmçinin viza rejiminin sadələşdirilməsi sazişi əsasən təqaüdçülər,
tədqiqatçılar, tələbələr, 12 yaşına qədər olan uşaqlar viza rüsumundan
tamamilə azad olunurlar.Qeyd etmək
lazımdır ki, Aİ-nin Erasmus+ proqramı 2015-ci ildən 2018-ci ilə kimi Azərbaycanın
təxminən 1300 tələbə və müəllim heyətinə Aİ ölkələrində təhsil almaq və ya dərs
demək imkanı verib.[2]
Azərbaycan
Respublikası, Aİ və onun iştirakçı üzv dövlətləri arasında imzalanmış
Yerdəyişmə üzrə Tərəfdaşlıq barədə Birgə Bəyannamənin 5 dekabr 2013-cü il tarixində
Brüsseldə imzalanıb. Birgə Bəyannamə Sənədi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
6 mart 2014-cü il tarixli 312 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq olunub. Birgə
Bəyannamənin əsas məqsədi Azərbaycan Respublikası və Aİ arasında insanların
hərəkətinin asanlaşdırılması, miqrasiya axınlarının müvafiq beynəlxalq
standartlara uyğun daha yaxşı idarə olunması və qeyri-qanuni miqrasiya ilə
mübarizə sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsidir.
Azərbaycan Respublikasının Avropa İttifaqının
proqramlarinda iştirakının ümumi prinsipləri haqqında çərçivə sazişi üzrə
Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişinin Protokolu Avropa
Komissiyasının sabiq prezidenti J.M.Barrozunun 14 iyun 2014-cü il tarixində
Bakıya səfəri zamanı tərəflər arasında imzalanmışdır.
Həmçinin qeyd
etmək lazımdır ki, Aİ, Dünya Bankının adambaşına düşən Ümumi Milli Gəlir
təsnifatına görə ölkəmizin yuxarı orta gəlirli ölkələr qrupuna daxil
olmasını əsas gətirərək, 22 fevral 2014-cü il tarixindən etibarən Azərbaycanın
Aİ-nin Ümumiləşdirilmiş Üstünlüklər Sxemindən (GSP) istifadəsini
dayandırmışdır. HazırdaAzərbaycanüçünstandart “ƏnƏlverişliÖlkə” (Most
Favoured Nation) rejimi tətbiqolunur.[3]
Azərbaycanın əsas ticarət
tərəfdaşlarından biri kimi: Aİ ölkələri Azərbaycanın əsas ticarət
tərəfdaşı olaraq qalmaqda davam edir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük
Komitəsinin məlumatına əsasən, 2018-ci ildə Aİ ölkələrinin Azərbaycan
Respublikasının xarici ticarət dövriyyəsindəki payı təqribən 42 faiz, o
cümlədən idxalda 20 faiz, ixracda isə 54 faiz təşkil etmişdir. Belə ki,
Azərbaycan Respublikasının Aİ ölkələri ilə ticarət dövriyyəsinin həcmi təqribən
12,9 milyard ABŞ dolları, o cümlədən idxalın həcmi 2,3 milyard ABŞ
dolları, ixracın həcmi 10,6 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Bu
göstəricilər əsasən, Aİ ölkələrinin Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət
dövriyyəsindəki payı təqribən 42 faiz, o cümlədən idxalda 20 faiz, ixracda isə
54 faiz təşkil etmişdir.2020-ci ildə isə ticarət dövriyyəsi 9,33
milyard ABŞ dolları təşkil edib. Son 8 ildə Aİ-nin Azərbaycana yatırdığı
investisiyaların ümumi həcmi 20 milyard dollardan çoxdur.[4]
2017-ci il Aİ-nin Azərbaycan üzrə nümayəndəliyi üçün daha
çox bölgəni əhatə edən və müxtəlif alətlərin cəlb edildiyi ən intensiv il
“ictimai diplomatiya ili” oldu. “İctimai diplomatiya ili”/2017-ci il ərzində Aİ
tərəfindən Azərbaycanda İMAGİNE Avropa Tolerantlıq Festivalı, Avropa Kino Festivalı,
müzakirələr, mühazirələr, debatlar, regionlara Avropa avtobus turları,
"ASAN Radio"da “AvropadASAN” verilişinin və www.sizinavropa.az
portalının açılması həyata keçirildi. Həmçinin sosial sahədə aparılan
islahatlar və milli prioritetlər barədə Avropa İttifaqı missiyasının ölkəmizdə
fəaliyyəti ilə bağlı qeyd etmək lazımdır ki, İttifaqın Azərbaycan üzrə
2021-2027-ci illər üçün Çoxillik İndikativ Proqramlaşdırmanın aparılması
prosesi ilə əlaqədar fəaliyyət həyata keçirir. Prezident
İlham Əliyevin Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş“Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi
inkişafa dair Milli Prioritetlər”i dinamik, inklüziv və sosial ədalətə əsaslanan
cəmiyyətin qurulmasının, rəqabətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanının
formalaşdırılmasının həmin prioritetlər sırasındadır və Azərbaycan bunun
formalaşmasında tərəfdaş qurum və ölkələrlə əməkdaşlıq edir. Həmçinin, 2021-ci ilin fevral ayında Avropa İttifaqı Azərbaycanda 131 layihə nümayiş etdirən yeni veb saytıwww.eu4azerbaijan.eu təqdim edib.
ŞT proqramı çərçivəsində Azərbaycan Tvinninq
layihələri vasitəsilə Aİ ilə fəal əməkdaşlıq edir. Son on il ərzində Azərbaycan
digər ŞT ölkələrindən
daha çox Tvinning alətindən istifadə edib. Bu nadir əməkdaşlıq aləti
Azərbaycana Aİ-nin ən yaxşı təcrübələrini və standartlarını gətirib.10 il
ərzində Azərbaycanın 25-dən çox nazirliyi və ictimai təşkilatıAİ-nin texniki
biliklərini və dövlət qulluqçularının praktiki təcrübələrini əhatə edən 50 tvinninq
layihəsində iştirak etmişdir. Bu fəal əməkdaşlıq, yerli qanunverciliyin Aİ
standartlarına uyğun hazırlanması və təkmilləşdirilməsinə öz töhfəsini verdi.
10 il ərzində həyata keçirilən 50 tvinninq layihələrindən34-ü başa çatmış, 11-i davam edir, 1-i
isə hazırlanır.[5]
2007-ci ildən etibarən Azərbaycanda Avropa
İttifaqının Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti (AQTA) tətbiqolunur. Bu alət
çərçivəsində Avropa Qonşuluq Siyasətinin həyata keçirilməsi üçün yardım
göstərilməsi nəzərdə tutulur. AQTA-ya büdcəyə dəstək, Tvinninq, texniki yardım,
TAİEX, SİGMA kimi yardım alətləri daxildir.AQTA çərçivəsində 2011-2013-cü illər
üçün Avropa İttifaqı və Azərbaycan arasında prioritet əməkdaşlıq sahələrinin
müəyyənləşdirilməsi, həmçinin bu sahələrə yardımın göstərilməsi məqsədilə Milli
İndikativ Proqram imzalanıb.2007-2013-cü illərdə Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq
Aləti həyata keçirilib. 2014-2020-ci illər üçün AQTA-nı, Avropa Qonşuluq Aləti əvəz edir. Avropa
Qonşuluq Aləti qonşuluq siyasətinin həyata keçirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş
əsas Aİ maliyyə alətidir.[6]
Xəzər
dənizinin enerji resurslarını Aİ bazarına daşınmasında əsas rol oynayan Azərbaycan enerji sahəsində Aİ-nin vacib
tərəfdaşıdır.
O, həmçinin neft və qeyri-neft sektorunda Azərbaycanın ən böyük xarici
investorudur.Aİ Azərbaycan üçün əsas ticarət tərəfdaşlarındandır, eləcə də ən
böyük ixrac və idxal bazarıdır. Hazırda Azərbaycan Aİ-nin təbii qaz ehtiyacının
təxminən 5 faizini təmin edir. Azərbaycan Xəzərin təbii qaz resurslarını Aİ
bazarına Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə nəql edir. Aİ 2016-cı ildə “EU4Energy”
adlı regional proqramı təsis edərək, enerji siyasəti məqsədlərinə nail olmaqda
və enerji səmərəliliyini təkmilləşdirməkdə, Azərbaycanın da daxil olduğu Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrini
dəstəkləyir.
Aİ Azərbaycan neftinin və
ölkə ərazisi ilə tranzit olunan neftin əsas alıcısıdır. Cənub Qaz Dəhlizi
Xəzər, Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərqdən təbii qaz resurslarının Avropa
bazarlarına nəql olunması üçün strateji təşəbbüsdür və Avropanın enerji
təminatı təhlükəsizliyinin genişləndirilməsində əsas alətdir. Xəzər dənizinin
Azərbaycana aid sektorunda nəhəng dəniz qaz yatağı olan Şah Dəniz II 2020-ci
ildən etibarən Avropa bazarlarına ilkin olaraq ilə 10 milyard kubmetr qaz ixrac
edir. Xəzər hövzəsindən təbii qazı təmin edəcək infrastruktur, xüsusilə də Şah
Dəniz II, Azərbaycandan Gürcüstan vasitəsilə Türkiyəyə gedən mövcud Cənubi
Qafqaz kəməri; Türkiyədən keçərək Gürcüstanı Avropa ilə birləşdirən
Trans-Anadolu qaz boru kəməri; eləcə də Yunanıstan və Albaniya vasitəsilə təbii
qazı Türkiyə sərhəddindən İtaliyaya nəql edən Trans-Adriatik boru kəmərindən
ibarətdir.
Nəqliyyat sahəsində fəal dialoq və əməkdaşlıq Aİ
ilə Azərbaycanın iqtisadi əlaqələrində mühüm yer tutur. Azərbaycanın əlverişli
coğrafi mövqeyi, strateji nəqliyyat yollarının qovşağında yerləşməsi bu sahədə
sıx əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar yaradır. Məlumdur ki, Azərbaycan son illər
ərzində Bakı Limanı və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu kimi mühüm infrastruktur
layihələrinə böyük sərmayə qoymuşdur. Buna görə də, təsadüfi deyil ki, ən
əhəmiyyətli avtomobil və dəmir yolları, dəniz və hava limanları Trans-Avropa
nəqliyyat şəbəkəsinin TEN-T tikintisinin qabaqcıl indikativ planına daxil
edilmişdir. Qeyd etmək yerinə düşər ki, TEN-T-nin qəbul edilməsi qərar, Avropa
Parlamenti tərəfindən 1996-cı ildə verilmişdir və Aİ-də avtomobil və dəmir
yollarının, hava limanlarının və su infrastrukturunun planlı şəbəkəsinin
təşkilini nəzərdə tutur. O, eyni zamanda, Trans-Avropa şəbəkələrinin daha geniş
sisteminin bir hissəsidir. Bununla yanaşı, Aİ Bakı limanına texniki dəstək də
göstərir.
Azərbaycanın
böyük neft-qaz
resurslarına, sabitliyə malik
dünyəvi dövlət olması, həmçinin mürəkkəb regionda yerləşməsi ona qarşı maraq
yaradan amillərdəndir. Avropa inteqrasiyası hüquqi-texniki proses
olmaqla yanaşı, geniş qarşılıqlı anlayışın formalaşdırılması, habelə
bir-birinin güclü tərəflərinin qəbul edilməsi və onlardan istifadəni də əhatə
edir. Bu baxımdan Azərbaycanla Avropa ittifaqı bir-birinin maraq dairəsindədirlər.
Beynəlxalq
aləmdə ətibarlı tərəfdaş imicini möhkəmləndirən Azərbaycan Avropa İttifaqına iqtisadi faydalı
layihələr təklif edir.
Aİ isə böyük
neft-qaz resursları olan Avropalı qonşusu Azərbaycanla əlaqələri gücləndirmək
istəyir.
İctimai rəy sorğusuna
əsasən Avropa İttifaqı Azərbaycan cəmiyyətinin rəyində: 2017-ci
ildə keçirilən illik
ictimai rəy sorğusuna əsasən, Azərbaycanda insanların Aİ-yə qarşı
müsbət münasibətinin artdığı görülür (2016-cı ildə 26%,
2017-ci ildə
47%). Sorğuda iştirak edən azərbaycanlıların 68%-i hesab edirlər ki, Aİ
və Azərbaycan arasında münasibətlər yaxşıdır. Bu,
regional göstəricidən (61 %) daha yaxşıdır. Həmçinin, Azərbaycanlıların 51%
Aİ-yə etibar edirlər. Müqayisə üçün, BMT-yə azərbaycanlıların 35 %-i, Avrasiya
İqtisadi İttifaqına 26%-i, NATO-ya isə 32 %-i etibar edir. Azərbaycanlıların 33% Aİ-nin maliyə
dəstəyindən xəbərdardır. Onlardan 65 %-i bu dəstəyin effektiv olduğunu düşünür.
Müqayisə üçün, bu suala cavabın regional göstəricisi 53 % təşkil edir.2020-ci ildə keçirilən
rəy sorğusuna əsasən, Azərbaycan vətəndaşlarının 44%-i Avropa
İttifaqı (Aİ) haqqında müsbət təsəvvürə malikdir. Bu rəqəm 2016-cı il
ilə müqayisədə 17% artmışdır. Əhalinin cəmi 9%-i Aİ haqqında mənfi
təsəvvürə malikdir.Sorğuya əsasən Azərbaycanlıların 30%-i Aİ-nin ölkəsinə etdiyi maliyyə dəstəyindən
xəbərdardır, onların 76%-i bu dəstəyin səmərəli olduğunu düşünür vəAvropa
İttifaqı haqqında məlumatlı olan Azərbaycanlıların 69%-i Aİ ilə əlaqələrin
yaxşı olduğunu düşünür.Qeyd
etm\k lazımdır ki, respondentlərin rəyinə əsasən Aİ ən çox etibar edilən xarici
qurumdur və respondentlər arasında ona etibar edənlər 41% təşkil edir (2018-ci
illə müqayisədə 13% yüksəlmişdir).[7][8]
Münasibətlərin yeni mərhələsi: Aİ Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, suverenliliyi və
müstəqilliyini dəstəkləyir. Həmçinin, 44
günlük Vətən müharibəsinə qədər olan dövr ərzində Aİ və ona üzv dövlətlər qondarma
“Dağlıq Qarabağ Respublikası”nı tanımayıb. O cümlədən Aİ onun Cənubi Qafqaz və Gürcüstan böhranı üzrə
xüsusi nümayəndəsi, ATƏT-in Minsk qrupu həmsərdlərinin Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin həll olunması istiqamətində səylərini dəstəkləyib. İttifaq,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli üçün Avropa Tərəfdaşlıq
proqramının icrası vasitəsilə münaqişə tərəfləri arasında etimadın və sülhün
yaranması istiqamətində fəaliyyətləri təşviq edilməsində maraqlı olub. Çünki
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, Cənubi Qafqaz
ölkələrini maraqlandıran hadisələrin önündə gəlib. 2016-cı ilin ikinci yarısında vasitəçi dövlətlərdən Rusiyanın fəallaşması ilə 2017-ci ildə Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün ciddi addımların atılacağı
gözləntisi var idi. Bu istiqamətdə 2017-ci ildə önəmli bəzi görüşlər
keçirilsə də, nəticə etibarilə ciddi
addım atılmadı. Ancaq, 2017-ci ilin noyabr ayında keçirilən ŞT
Sammitində Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı ərazi bütövlüyü prinsipinin
əhəmiyyətinin vurğulanması Azərbaycanın növbəti nailiyyəti, Ermənistanın isə
məğlubiyyəti olaraq vurğulandı.[9] 2020-ci
ilin sentyabr ayının 27-də bşlayan müharibə Azərbaycanın qalibiyyəti olaraq
bölgədə sülhün və əminamanlığın qalıcı təminatçısı kimi rolunu tərəfdaş ölkələr
və beynəlxalq qurumlar qarşısında daha da gücləndirdi. Bu Aİ ilə də
münasibətlərin yeni mərhələdə davam etdirilməsi əhəmiyyətini artırdı.
Qeyd
etmək lazımdır ki, Avropa İttifaqı 18 fevral 2021-ci il tarixində Dağlıq
Qarabağ və onun ətrafında aparılmış geniş miqyaslı hərbi əməliyyatların
təsirinə məruz qalmış, zərər çəkmiş insanlara, o cümlədən böyük sayda məcburi
köçkünlərə yardım məqsədi ilə 3 milyon avro məbləğində humanitar yardım ayırıb.
Hərbi əməliyyatların başladığı 2020-ci ilin 27 sentyabr tarixindən indiyədək Aİ ümumilikdə 6.9 milyon
avro məbləğində humanitar yardım səfərbər edib.[10]
Aİ-nın
enerji təchizatının təhlükəsizliyi kimi həyati əhəmiyyətli mənafelərinə cavab
verən ölkələrlə münasibətlərində uğur əldə etməsinin əsas yolu münaqişələrin
həlli məsələsində daha aktiv rol oynamasıdır.Həm Avropa Təhlükəsizlik Strategiyası,
həm də Avropa Qonşuluq Siyasəti sənədlərində də qeyd edildiyi kimi yaxın
ətrafında münaqişələrin qarşısının alınması və həlli Aİ-nin əsas məqsədlərindən
biridir. Bununla birlikdə regiondakı münaqişələrin həllində təşəbbüslər daha
çox Xüsusi Nümayəndə və ya Avropa İttifaqının Müşahidəçilər Missiyası
tərəfindən həyata keçirilir.Başqa sözlə Aİ-nin xarici siyasətdə təsirli ola
bilməsi, öz daxili problemlərini həll edə bilməsindən asılıdır. Nəticədə Aİ
ikitərəfli və regional platformada nə qədər geniş əhatəli siyasət işləyib
hazırlayırsa hazırlasın, regional münaqişələrin həllində uğur qazana bilməsi,yaxın
ətrafında nə dərəcədə strateji aktor ola bilməsindən/bilmək istəməsindən irəli
gəlir.
Qeyd
etmək lazımki, Avropa İttifaqı ilə assosiativ saziş imzalamış keçmiş sovet
respublikalarından heç biri Avropa İttifaqının üzvləri olanA doqquz ölkə ilə
strateji tərəfdaşlıq barədə sənəd imzalamayıb.[11]
Azərbaycan Aİ-nin həm də strateji enerji tərəfdaşıdır.
Bu strateji əməkdaşlığın yaranmasında və inkişafında Böyük Britaniyanın BP şirkəti
mühüm rol oynayır. 2021-ci il fevralın 9-da Böyük Britaniyanın Avropa qonşuluğu
və Amerika məsələləri üzrə dövlət naziri xanım Vendi Mortonla görüşündə
Prezident İlham Əliyev BP-nin Azərbaycanın strateji tərəfdaşı olduğunu
vurğulamaqla yanaşı, həm də xatırlatmışdır ki, Cənub Qaz Dəhlizini tamamlamağa
çox şadıq və Azərbaycanda qaz hasilatı ilə bağlı yeni hadisələri və keçən ilin
dekabrında tamamlanmış infrastrukturu nəzərə alaraq, qarşımızda indi yeni
imkanlar var.
Cənubi Qafqazda
bir sıra xarici qüvvələrin və ölkələrin maraqlarının toqquşmasına baxmayaraq,
Azərbaycan müstəqil xarici siyasət kursunu saxlamağa müvəffəq olub. Bu isə
Azərbaycana Aİ ölkələri ilə münasibətləri ölkənin milli maraqları əsasında
qurmağa imkan yaradıb.
Bu da bir danılmaz aksiomadır ki, Azərbaycan diplomatik münasibətləri
və apardığı uğurlu xarici siyasəti ilə beynəlxalq müstəvidə müxtəlif dövlətlərlə,
təşkilatlarla bərabərhüquqlu və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan əlaqələrə üstünlük
verir. Bu münasibətlər müstəvisində, Azərbaycanın suverenlik, milli dəyər və maraqlarının
qorunması kimi amillər başlıca yer tutur. Bu baxımdan, Aİ-nin "Şərq tərəfdaşlığı"
proqramı çərçivəsində əməkdaşlıq təkliflərində yer alan müəyyən məqamlarla
bağlımünasibətə Azərbaycan özünün əməkdaşlıq modelini irəli sürüb ki, bu
istiqamətdə də mərhələli qaydada səmərəli müzakirələr aparılıb.tərəflər arasında
yaranmış ciddi problemlər, qarşılıqlı anlaşma şəraitində həllini tapıb. Bundan
əvvəlki münasibətlər tərəflər arasında qəbul edilmiş “Assosiativ saziş”
çərçivəsində davam etdirilib.
Şərq Tərəfdaşlığı çərçivəsində əməkdaşlıq
məsələləri və ikitərəfli formatda münasibətlər, o cümlədən yeni Sazişin
imzalanmasının əhəmiyyəti, enerji sahəsində tərəfdaşlıq və yeni imkanların
nəzərdən keçirilir. Aİ-nin münaqişədən əziyyət çəkən insanlara humanitar yardım
və İttifaqın münaqişə sonrası prosesdə oynaya biləcəyi rolu barədə ətraflı
müzakirələr aparılır. İqtisadi müstəvidə münasibətlər yüksələn xətlə inkişafdadır.
Bərabərsəviyyəli ikitərəfli əlaqələrin qurulmasının nəticəsi olaraq, Avropa
İttifaqı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün apardığı ikinci
Qarabağ müharivəsində neytrallığını qorudu. Çünki Aİ-nin Azərbaycanın ərazi
bütövlüyü haqqında qətnamələri mövcuddur.
Azərbaycanın
Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsi, artıq tam istismara verilən nəhəng
Cənubi Qaz Dəhlizi layihəsi və bu layihənin Avropada coğrafiyasının
genişləndirilməsi imkanları, habelə Azərbaycan-Aİ ikitərəfli münasibətləri və
bu münasibətlərin hüquqi əsasını təşkil edəcək
Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında yeni əməkdaşlıq sənədinin
hazırlanması ilə əlaqədar bir sıra məsələlər daim aparıcı istoqamətlərdən olub. Müəyyən hallarda fərqli
tezislər də səsləndirilib, fərqli mövqelər
ifadə edilsə də, üstünlük balansını əlində saxlayan rəsmi Bakının təmkinliyi və
fəallığı ortaya çıxan maneələrin aradan qalxmasına münasib şəraitlər yaradıb.
Bu, Azərbaycanın balanslaşdırırlmış xarici siyasət fəaliyyətinin uğurlarından
biridir.
İstifadə edilən
mənbələr:
1)
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_17_4845
2)
https://eeas.europa.eu/sites/default/files/eap_factsheet_azerbaijan_en.pdf
3)
https://mfa.gov.az/en/content/193/european-union
6)
https://apa.az/az/senaye-ve-energetika/xeber_prezident__azerbaycan_artiq_avropa_itti_-500499
7)
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_17_4845
8)
https://ec.europa.eu/echo/where/europe/armenia-and-azerbaijan_en
10)
https://www.euneighbours.eu/en/east/stay-informed/publications/opinion-survey-2020-azerbaijan
[4]https://eeas.europa.eu/sites/default/files/eu_business_climate_report_azerbaijan_2020_march_verified.pdf
[6]https://minenergy.gov.az/az/beynelxalq-teskilatlarla-elaqeler/avropa-qonsuluq-ve-terefdasliq-aleti-aqta
[8]https://www.euneighbours.eu/sites/default/files/publications/2020-06/EUNEIGHBOURS_east_AS2020report_AZERBAIJAN_0.pdf
[11]https://azertag.az/xeber/Ispandilli_metbuat_Ilham_Aliyev_Avropa_Ittifaqi_ile_sazis_meselesinde_daha_boyuk_irelileyis_gozleyir-1731189
Elnarə Qəribova, STM-in baş məsləhətçisi