"“Smart” nəslin nümayəndələrini oxumağa məcbur etməyə ehtiyac yoxdur. Həm də bu, çətin ki, mümkün olsun və istənilən effekti verməyəcək"
AZƏRTAC şair, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının parlaq nümayəndəsi Səlim Babullaoğlu ilə müsahibəni təqdim edir.
-Əvvəlcə, ədəbi sahədə yorulmaz fəaliyyətinizə görə sizə təşəkkür etmək istəyirəm. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin layihələri daha geniş beynəlxalq ictimaiyyəti yerli ədəbiyyatla, eyni zamanda, ölkəmizdəki oxucuları xarici ədəbiyyatın ən yaxşı nümunələri ilə tanış etməyə kömək edir. Elə bu günlərdə AYB-də gözəl çoxcildlik nəşrin - MDB ölkələrinin şeir və nəsr toplusunun təqdimatı keçirildi. Zəhmət olmasa, bu layihə haqqında bizə məlumat verin.
- Mənim ünvanıma dediyiniz xoş sözlərə görə təşəkkür edirəm. Artıq 25 ildir ki, yəni əsrin dörddəbiri ərzində ədəbi yaradıcılığımla yanaşı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəaliyyəti çərçivəsində xarici ədəbiyyatın Azərbaycan dilinə tərcüməsini, təbliğini, habelə yerli ədəbiyyatın xaricdə nəşri layihələrini təşkil edirəm. Bu illər ərzində bir çox təşəbbüslər, o cümlədən onlarla irimiqyaslı layihələr həyata keçirilib.
Sözügedən layihə – “MDB ölkələrinin müasir ədəbiyyatı” antologiyası iki hissədən ibarətdir. Birinci hissə uşaq ədəbiyyatı, nəsr və poeziya nümunələrini ehtiva edən üçcildlik kitabdır. Bu cildlərin hər biri Azərbaycan müəlliflərinin əsərləri ilə açılır. Ümumilikdə, üçcildliyə 50-yə yaxın Azərbaycan şairi və nasirinin əsasən son 35 ildə, yəni müstəqillik dövründə qələmə aldığı əsərlər daxil edilib. İkinci hissə ikicildlik rus nəsri və poeziya toplusudur, buraya 70-ə yaxın rus şairi və nasirinin orijinal əsərləri daxil edilib ki, onlar praktiki olaraq heç vaxt Azərbaycan dilində nəşr olunmayıb. Soljenitsın, Astafyev, Proxanov, Aksyonov və başqaları kimi müəlliflər istisna olmaqla. Antologiyada təqdim olunan bir çox şair və nasirlər haqqında Azərbaycanın geniş oxucu kütləsi, eləcə də bəzi yazıçılar az məlumatlıdır. Eyni sözləri rus oxucuları haqqında da demək olar. Təqdim etdiyimiz antologiyada müəlliflərin çoxu onlar üçün əsl kəşf oldu. Əlbəttə, Anar, Elçin kimi hörmətli müəllifləri istisna edirəm, rus oxucusu, təbii ki, onların yaradıcılığı ilə tanışdır.
Layihə Rusiya Federasiyasının Rəqəmsal İnkişaf, Rabitə və Kütləvi Kommunikasiyalar Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirilib. Onun rəhbəri Vladimir Qriqoryev idi. Bütün redaksiya qayğılarını və səyləri OQİ (Birləşmiş Humanitar Nəşrlər nəşriyyatı) öz üzərinə götürmüşdü, redaktor və tərtibçi görkəmli rus şairi Maksim Amelin, koordinator isə Mədinə Jemuxova idi.
İkicildlik rus poeziyası və nəsri kitabı bizim Azərbaycan nəşriyyatımız “Mütərcim”in loqosu altında çap olunub ki, buna görə professor Telman Vəlixanlıya minnətdaram. Layihə zamanı müzakirələr üçün iki dəfə Moskvada oldum. Ümumiyyətlə, bu, bütün postsovet məkanında XXI əsrin çox mühüm ədəbi layihəsi oldu.
Təsadüfi deyil ki, beşcildlik Moskva Beynəlxalq Kitab Sərgisində “İlin kitabı” kimi tanınıb və Qran-Priyə layiq görülüb.
Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, şeir tərcümələrinin əsas hissəsini Nicat Məmmədov və siz həyata keçirmisiniz, mən Azərbaycan ədəbiyyatının rus dilinə tərcümələrini nəzərdə tuturam. Təbii ki, başqa tərcüməçilər də var idi. Hər cild üçün müfəssəl ön söz yazılıb: nəsr toplusu üçün akademik İsa Həbibbəyli, şeir və uşaq ədəbiyyatı cildləri üçün professor Abuzər Bağırov və filologiya elmləri doktoru Elnarə Akimova. Rus poeziyası və nəsrini isə Seyfəddin Hüseynli, Rəbiqə Nazimqızı, Azad Yaşar, Qismət, Günel Şamilqızı, Nadir Quliyev, Etimad Başkeçid və mən tərcümə etmişik. Öz tərəfimizdən beşcildlik əsərin koordinatoru və redaktoru olmuşam.
Təxminən il yarım rusiyalı həmkarlarımızla birlikdə beşcildlik kitab üzərində işlədik. Bu, çox dəyərli təcrübə idi. Mən sıx əməkdaşlıq etdiyim Maksim Albertoviçə və Mədinə Jemuxovaya çox minnətdaram.
- Əvvəlki sualdan irəli gələrək; ümumilikdə müasir mədəniyyət və xüsusən də ədəbiyyat, həm də prinsipcə zaman və tendensiyalar çox keçici və sürətlidir. Sizcə, bu və ya digər antologiya hansı zamana və ya seqmentə aiddir? Yoxsa bu akademik nəşrləri zamansız hesab etmək olar?
- Qısaca cavab verim. İstənilən yaxşı, savadlı, vicdanla tərtib edilmiş antologiya heç vaxt öz əhəmiyyətini itirmir. Ən azı gələcəkdə tədqiqatçılar üçün dəyərli mənbə olacağına zəmanət verilir.
- Ədəbiyyatı müəyyən qadın simasına bənzədiriksə, o, sizin gözünüzdə necə görünür - yerli ədəbiyyat və dünya ədəbiyyatı?
- Çətin sualdır. İndiyə qədər həyatımda beş əvəzolunmaz, unudulmaz qadın olub - nənəm, anam, bacım, həyat yoldaşım və qızım. Ümidvaram ki, inşallah, hələ gəlin və nəvələr də olacaq.
Nənəm mənə xeyirxahlığı, sevgini öyrətdi, nağıllar danışırdı. Anam mənə yazmağı, ədəbi düşünməyi öyrətdi və mütaliə sevgisini aşıladı, görünür, mən kəskin intuisiyamı ondan miras aldım; səbirli və inadkar olmağı bacımdan öyrənmişəm. Həyat yoldaşım bütün bu keyfiyyətləri özündə cəmləşdirib... O, necə deyərlər, mənim nənəmdən, anamdan, bacımdan mənimsədiyim bütün keyfiyyətləri mükəmməlləşdirib. Bundan əlavə, o, mənə sədaqət, ardıcıllıq öyrətdi, deyə bilər ki, məni xilas etdi. Qızım mənim eqoma alternativ oldu, bir növ müxalifətə çevrildi.
Milli ədəbiyyatımız, ümumən ədəbiyyatımız özümü, dünyanı dərk etməkdə mənə kömək etdi.
- Sizcə, müasir Azərbaycan cəmiyyətində ədəbiyyatın yerini necə qiymətləndirmək olar?
- Bilirsiniz, qədim zamanlardan Azərbaycan cəmiyyəti şeirmərkəzli olub. Bu, yəqin ki, hələ də müəyyən dərəcədə belədir. Ölkəmizdə və bütün Şərqdə, Türk dünyasında şairlər həmişə yüksək qiymətləndirilib. Təbii ki, təqib olunanlar da olub...
İnternetin və müasir texnologiyaların, telefonların və hər cür qadcetlərin olduğu dövrümüzdə ədəbiyyatın yerini qiymətləndirmək çətindir. Yəqin ki, burada məsələ ədəbiyyat deyil, insanların sözə münasibətidir... Mən sizə bir əhvalat danışım. Bu, təxminən 10 il əvvəl olub. Mən bir dəfə Fəvvarələr meydanında dayanmışdım. Meydanın tam mərkəzində. Məndən bir neçə metr aralıda iki nəfər dayanmışdı, söhbətdən başa düşdüm ki, çoxdan bir-birini görməyən köhnə tanışlardır. Onlar sözün tam mənasında 3-4 dəqiqə danışdılar. Aralarındakı dialoqu xatırlayıram. Dayanmadan danışırdılar. Söhbətlərində kifayət qədər söz ehtiyatı olmasına baxmayaraq, lüğət vahidləri çox az idi. Bilirsiniz, primitiv hesablamalara görə, bir dəqiqəlik söhbət zamanı dialoq təxminən 150-200 sözdən ibarət olur, yəni bütövlükdə söz ehtiyatı; lüğət vahidləri isə - 70-80 sözdən. Bu söhbətdə 3-4 dəqiqə ərzində bu vahidlər dörd dəfə az oldu. Təkrarçılıq əmsalı bütün normaların üzərində idi. O vaxt necə dəhşətə gəldiyimi xatırlayıram və işə gələn kimi onların dialoqunu dərhal yaddaşdan kağıza köçürdüm. Belə bir cəmiyyətdə (mən təkcə Azərbaycanı deyil, bütün müasir dünyanı nəzərdə tuturam) bədii sözün rolu yüksək ola bilməz.
- Ölkəmizdə ədəbi tənqid məsələsinə də toxunmaq istərdim. Bu sahə mövcuddurmu? Təbii ki, söhbət şəxsiləşdirmədən sağlam ədəbi tənqiddən gedir.
- Ədəbiyyatşünaslara çox güvənmirəm. Başqa bir məsələ, əlbəttə ki, müəlliflərin özlərinin - Borxes, Yeyts, Bekket, Eliot, Brodskinin tənqidi məqalələridir. Deyək ki, böyük Şəhriyar təfsirdən yazır - bu, gözəldir. Yaxud Anar Vaqif Səmədoğlu haqqında yazır. Bu, artıq başqa məsələdir.
Zənnimcə, bir çox tənqidi məqalələr, qeydlər diqqətə layiq deyil, həm də təkcə bizdə yox.
- Gələk axırıncı suala. Siz bu fikrə şəriksinizmi ki, indiki uşaqları, necə deyərlər, bu “smart” nəslin nümayəndələrini oxumağa məcbur etmək lazımdır? Bununla bağlı daha bir sual; sizcə, kitab informasiyanın müasir audiovizual təqdimatının hücumuna tab gətirəcəkmi?
- Kimisə məcbur etməyə ehtiyac yoxdur. Həm də bu, çətin ki, mümkün olsun və istənilən effekti verməyəcək. Keçən il Şamaxıda keçirilən Ədəbiyyat Forumunda tribunadan çıxış edərkən təhsil nazirinə müraciətlə müasir təhsildə humanitar-ədəbi payın gücləndirilməsinin, onun təhsil sisteminə, dərsliklərə ahəngdar şəkildə daxil edilməsinin zəruriliyindən danışdım. Bu, fikrimcə, poeziyaya daha çox aiddir. Çünki öz ana dilini bilməyən, onu hiss etməyən insan gələcəkdə nə edirsə etsin, sözün əsl mənasında şəxsiyyətə çevrilə bilməz.
Sualınızın ikinci hissəsinə belə cavab verəcəyəm. Ola bilsin ki, kitab bir əmtəə kimi, paralelepiped formasındakı bir əşya kimi müasir yarışda davam gətirə bilməyəcək. Ancaq kitab bir fenomen kimi unikaldır. Onun fikir yükü zamanın fövqündədir. Başqa bir məsələ budur ki, bütün nəşrləri izləmək fiziki olaraq mümkün deyil. Dünyada hər gün nə qədər kitab nəşr olunur? Allah bilir! Keçən əsrin 50-ci illərinin statistikasını xatırlayıram. İldə 300 minə yaxın kitab nəşr olunurdu. Bilirsinizmi, oxuyan insan, əgər o, uzunömürlüdürsə, həyatı boyu 50 mindən çox kitab oxuya bilməyəcək. Belə olan halda, bu kitablardan hansını oxumaq, əsas olanları necə müəyyənləşdirmək və ikinci dərəcəliləri kənara qoymaq – bax, məsələ bundadır.
