Sabir Məmmədli: “Yaxşı olar ki, həmin "deputatlar" özləri abırlarına qısılıb kənara çəkilsinlər”
Sentyabrın 1-nə təyin olunmuş növbədənkənar parlament seçkilərinə hazırlıq prosesi davam edir. Müsavat Partiyası daha 4 seçki dairəsindən partiyanın deputatlığa namizədlərini irəli sürüb. Beləliklə, Müsavatın namizədlərinin sayı 34-ə çatıb. Lakin bu sayın artacağı deyilir. Müsavatın seçkilərlə bağlı namizədliyini irəli sürdüyü partiya üzvlərindən biri siyasi elmlər doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin professoru Sabir Məmmədlidir. Alimin namizədliyi 104 saylı Gədəbəy seçki dairəsindən verilib. Növbədənkənar seçki ilə bağlı "Şərq"in budəfəki müsahibi də Sabir Məmmədlidir. Seçki söhbətinə keçməzdən qabaq qısaca qeyd edək ki, Sabir Məmmədli 1992-1993-cü illərdə Prezident Aparatında Humanitar siyasət söbəsinin müdiri və Nazirlər Kabinetində Təhsil, səhiyyə və sosial problemlər şöbəsinin müdiri vəzifələrində çalışıb. Elmi-siyasi fəaliyyətlə yanaşı, 1992-ci ildə Vətənin ağır günlərində Qarabağ müharibəsində fəal iştirak edib. Müdafiə Nazirliyinin Gədəbəy-Tovuz bölgəsi üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi olub. Məşhur "Başkənd əməliyyatı"nın təşkilatçılarından və rəhbərlərindən biridir.
- Sabir müəllim, namizədliyinizlə bağlı sənədlər seçki dairəsinə təqdim olunubmu, imzatoplama prosesi başlayıbmı?
- Müsavat Partiyasının Divan iclasında əlavə olaraq 4 nəfərin namizədliyi irəli sürüldü, onlardan biri də mən idim. Partiya digər dairələr üzrə də namizədlərini müəyyənləşdirəcək, yəni bu son deyil. Hazırda qanunvericiliyə uyğun olaraq namizədlik üçün zəruri olan sənədlərin toplanıb dairə seçki komissiyasına təqdim olunması mərhələsindəyik. Sənədləri təqdim edəndən sonra dairədən imza vərəqələrini alacağıq və prosesə başlayacağıq.
- Budəfəki parlament seçkisinin əvvəlkilərdən fərqli olacağı deyilir. Siz də belə düşünürsüzmü?
- Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyimiz təmin olunub. İşğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə dairə və məntəqə seçki komissiyaları fəaliyyət göstərir. Düzdür, Laçın, Kəlbəcər və digər rayonların bəzi hissələrində quruculuq tam başa çatmayıb. Amma faktiki olaraq budəfəki seçkilər Azərbaycanın bütün ərazisini təmin edəcək və bu da olduqca mühüm amildir. O mənada budəfəki seçkilərin əvvəlkilərdən fərqli olacağını söyləmək olar.
- Növbədənkənar seçkilərin təbliğat-təşviqat kampaniyası avqust ayına təsadüf edir. İsti yay ayında təbliğat kampaniyasını arzulanan səviyyədə qurmaq mümkün olacaqmı?
- İsti aylar müəyyən qədər problem yaradır. Avqust ən isti yay ayıdır. İnsanların həm istirahət vaxtıdır, həm də kənd təsərrüfatında biçin-yığım dövrüdür. Dağ və aran rayonlarında taxıl yığımı, ot biçini başlayır. Bunların seçki təbliğatına təsirsiz ötüşməyəcəyi bəllidir. Amma partiyalar və namizədlər əllərindən gəldiyi qədər çalışacaqlar ki, seçicilər təbliğat-təşviqatda iştirak etsinlər. Biz də fəallığı artırmaq üçün bütün imkanlarımızı ortaya qoyacağıq.
- Müasir dövrün çağırışlarına cavab verəcək yeni parlamentin formalaşması nə qədər önəmlidir?
- Əslində, yeni parlament kifayət qədər geniş məna kəsb edir. Geopolitik baxımdan Cənubi Qafqazda böyük dəyişiklik baş verməkdədir. Düzdür, Azərbaycan 44 günlük müharibədə qalib gələrək, bölgədə tamamilə yeni reallıqlar yaradıb. Bu, ayrıca bir xətt, uğur və tarixi prosesdir. Amma regionda başqa proseslər də gedir. Rusiyanın Cənubi Qafqazda mövqeləri, təsir imkanları xeyli zəifləyib. İranda milli ruh fəallaşmaqda, coşmaqdadır. Oradakı seçkilərin nəticələri də bunu göstərdi. Çin Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı Azərbaycana dəstək verməkdə maraqlıdır. Türkiyə Cənubi Qafqazda və Orta Asiyada ən aparıcı dünya dövlətlərindən birinə çevrilib. Avropa Birliyi dövlətləri Cənubi Qafqazda Azərbaycanın maraqlarına uyğun gəlməyən mövqedən çıxış edirlər. Bir növ cığallıq siyasəti həyata keçirirlər. Azərbaycan dövləti isə birmənalı elan edir ki, istiqamətimiz türk dünyasınadır. Yəni regionda tamamilə yeni düzən formalaşır. Belə şəraitdə Azərbaycanın Milli Məclisində xarici siyasəti həyata keçirən komitələr, beynəlxalq əməkdaşlıq platformaları da proseslərə adekvat işləməlidir. Gizlətmək lazım deyil, parlamentimizdə nə qədər ruspərəst qüvvələr var idi. Ən əsası isə Milli Məclisdə kifayət qədər "lal deputatın" olmasıdır. Əgər həmin "lal deputatları" Azərbaycanın haqlı mövqeyi maraqlandırmırsa, daxili və xarici siyasətlə bağlı öz yanaşmalarını ortaya qoymurlarsa, parlamentdə təmsil olunmaqlarının nə mənası var?!
- Siz "yeni parlamenti" necə görmək istəyirsiz, yəni müasir Milli Məclis necə formalaşmalıdır?
- Tamamilə yeni dönəm yaranıb. Azərbaycan bütün strukturları ilə birlikdə bu prosesdə rolunu oynamalı, yerini tutmalıdır. Dövlətin və millətin maraqlarının təmin olunması baxımından Milli Məclis üzvlərinin üzərinə böyük məsuliyyət, öhdəlik düşür. Deputatlar fəal olmalı, məsələ qaldırmalı, istiqamət verməlidirlər. Sadəcə icraedici orqanların bu qədər problemin öhdəsindən gəlməsi çətin məsələdir. Milli Məclisin öz vəzifələri var. Orada təmsil olunan insanların potensialı, intellektual səviyyəsi imkan verməlidir ki, əsl millət vəkili kimi çalışsınlar və təşəbbüslərlə çıxış etsinlər. Yeni parlamentdə Türk dünyasına aid böyük işçi qrup yaradılmalıdır. Xarici siyasət komitələrində Türk dünyasını bilən, təkliflər verən, milli maraqlarımıza xidmət edən ayrıca qruplar formalaşmalıdır. Eyni zamanda Milli Məclisdə Güney Azərbaycan məsələsi ilə bağlı da əlahiddə qruplar fəaliyyət göstərməlidir. Həmin qruplar qonşularla münasibətləri elə tənzimləməlidir ki, Azərbaycan-İran və İran-Ermənistan əlaqələrinə təsir göstərə bilsinlər. Nə qədər ki, deputatlar parlamentdə əyləşib Prezident Administrasiyasının, Nazirlər Kabinetinin real iş görməsini gözləyəcəklər, oturduqları yerdən maaş alacaqlar, heç nə dəyişməyəcək. Bu tendensiya Azərbaycanın indiki maraqlarına və mövcud reallıqlara adekvat deyil. Ona görə də Milli Məclis fəal insanlardan təşkil olunmalıdır. Deputatlar millət üçün çalışmalı, nəsə iş görməlidirlər. Bizdə adətən, deputatlar sovet ənənəsinə uyğun olaraq "yol çəkməkdən, asfaltdan, qazdan, işıqdan danışırlar. Əlbəttə, bu da önəmlidir, deputat təmsil etdiyi bölgənin, seçicilərinin maraqlarını güdməli, problemlərini qaldırmalıdır. Ancaq məncə, millət vəkilinin əsas missiyası dövlətin işini yüngülləşdirmək, onu irəliyə daşımaqdır. Müasir çağırışların özü tələb edir ki, Milli Məclisin tərkibi genişmiqyaslı dəyişsin.
- 125 deputatın təxminən 20-30 nəfəri aktivlik nümayiş etdirir. Bu mənzərənin ciddi surətdə dəyişəcəyini ehtimal edirsizmi?
- Bəzi adamlar böyük canfəşanlıqla öz mandatlarını, kreslolarını qorumağa çalışırlar. Çünki deputat adını qazanmaq üçün əlaltından işlər görüblər, müxtəlif üsullara baş vurublar. Belə şəxslərin deputat mandatından nə əhali bir xeyir, fayda görüb, nə də dövlət. Ona görə də bundan vaz keçmək lazımdır. Bir az da dövləti, milləti düşünməlidirlər. Yaxşı olar ki, həmin "deputatlar" özləri abırlarına qısılıb kənara çəkilsinlər. 20-30 deputatdan başqa parlamentdə oturanlar nə iş görülər?! Onların Milli Məclisdə varlığının mənası varmı?! Hamısı vicdan əzabı çəkməlidirlər ki, o qədər vəzifənin, səlahiyyətin qabağında heç bir iş görməyiblər. Əslində, onların potensialı yoxdur ki, hansısa qanunvericilik təşəbbüsləri ilə çıxış etsinlər, məsələ qaldırsınlar. Boş-boş orada əyləşməyin özlərindən başqa heç kimə xeyri yoxdur. Danışanda "dövlət, millət" deyirlər, ancaq hər cür yolla mandatlarını qorumaqla şəxsi mənfəətlərini güdürlər. İnanın, Azərbaycan dövlətinin qarşısında o qədər ciddi problemlər durur ki, hamımız ona yönəlməliyik. Nə qədər güclü olsaq, o qədər yolumuz açılacaq.
- Majoritar seçki sistemində yaşı 18-i keçmiş istənilən şəxs deputatlığa iddialı ola bilər? Mövcud seçki sistemi vurğuladığınız yeni parlamentin yaranmasına maneçilik törədirmi?
- Cəmiyyətdə ictimai təşkilatların, siyasi partiyaların rolu danılmazdır. Siyasi partiyaların birbaşa vəzisəfi dövlətin, xalqın birbaşa maraqlarından çıxış etməkdir. O mənada siyasi partiyalar parlament seçkisində daha çox proporsional sistemlə iştirak etmək istəyirlər. Müsbət cəhəti ondan ibarətdir ki, ideoloji xətlər arasında olan uyğunsuzluq, ziddiyyət, fikir ayrılıqları imkan verir ki, Milli Məclisdə daha faydalı müzakirələr getsin və xalqın xeyrinə olan qanunlar səs çoxluğu ilə qəbul olunsun. Əgər cəmiyyət siyasiləşmək istəyirsə, proporsional sistem əlverişli imkanlar yaradır. Yox əgər siyasi partiyalar hansısa marginal qrupların əlində cəmləşirsə, partiya dedikdə 3-5 nəfər nəzərdə tutulursa, belə məqamda proporsional seçki sistemi fayda verməyəcək. Elə partiya var ki, ancaq 5-6 nəfərdən ibarətdir və dar çərçivədə fəaliyyət göstərir. Belə partiya proporsional sistemdə nə edə bilər?! Majoritar sistemdə isə partiyanın tanınmış simaları, nüfuzlu şəxsləri varsa, onlarla seçkiyə qatılırlar. Bizim üçün ən optimal variant qarışıq - yəni həm majoritar, həm də proporsional seçki sistemin tətbiq olunmasıdır.
- Yəqin ki, həm hakim YAP-ın, həm də digər partiyaların Gədəbəy dairəsindən öz namizədi olacaq. Öz şanşınızı necə dəyərləndirirsiniz?
- İllərdir bütün imkanlarımdan istifadə etməklə həm bölgə, həm də cəmiyyət üçün bütün istiqamətlərdə bacardığım töhfələri vermişəm. Cəmiyyətə doğru istiqamət verməyə çalışmışam. 1992-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə ali məktəb tələbələrindən ibarət yeganə könüllülər dəstəsi yaratmışam, Qarabağ müharibəsində iştirak etmişəm. "Başkənd "əməliyyatına rəhbərlik etmişəm. Müdafiə Nazirliyinin Gədəbəy-Tovuz bölgəsi üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi olmuşam. 60 kv.km torpağı azad edərək, oradan düşmən yuvasını təmizləmişik. İndi həmin ərazi 30 ildən çoxdur Azərbaycanın tərkibindədir. Həmin döyüşçülər bu gün də Azərbaycanın qürur mənbəyidir. Eyni zamanda bölgənin ən tanınmış alimlərindənəm. Azərbaycanda 5-10 nəfər siyasi elmlər üzrə doktorlardan, professorlardan biriyəm. Türk dünyasının ən böyük araşdırmaçılardanam. Bakı Dövlət Universitetində "Türk xalqlarının müasir mətbuat tarixi" fənnini yaratmışam. Bu fənn ali məktəbdə tədris olunur. Dünyanın heç bir universitetində belə fənn yoxdur. İki cildi nəşr olunub, rus dilində tərcümə edilib, üçüncü cildi hazırlayıram. Həmçinin çoxsaylı monoqrafiyalar, tədris vəsaitləri yazmışam. Yəni demək istəyirəm ki, elm adamı, ziyalı kimi əlimdən nə gəlib hamısını etmişəm. Beynəlxalq jurnalistika kursunu, daha doğrusu, məktəbini yaratmışam. 5-6 il "Qarabağ Komitəsi" adlı İctimai Təşkilatın sədri olmuşam. Orada bir çox partiyanın nümayəndələri təmsil olunurdu. Siyasi arenada yeganə təşkilatdır ki, orada ziddiyyət yaşanmayıb, faydalı müzakirələr gedib, təkliflər verilib. 44 günlük müharibədən əvvəl milli müharibə strategiyasını ortaya qoyduq və bəyan etdik ki, millət savaş istəyir, torpaqlarının azad edilməsini istəyir. Sonrakı hadisələr də göstərdi ki, həmin strategiyadan çox gözəl bəhrələndilər.
