Hər bir kitabın işıq üzü görməsi müəlliflə, həm də oxucularla yeni görüş, ünsiyyət körpüsüdür. Eləcə də oxucunun bir ədəbi şəxsiyyətin, vətəndaş ziyalının mənəvi aləminin işığında, vəsf etdiyi gözəlliklər qoynunda duyğulanması, özünü həyatın uca məqamlarında hiss etməsi, görməsidir. Onda da ola bu kitabın ədəbi-bədii məhsulları özünün ali məqsəd və ideyası, mənəvi-əxlaqi dəyərlərimizin yaşadılması, həyatımızın gerçəkliklərini güzgü kimi əks etdirməsi ilə ictimai fikir tariximizin yaddaşında hifz olunmaq haqqına, hüququna malik olsun. Belə kitablar qədərincədir və heç şübhəsiz, işıq təki, nur timsalında doğulan hər bir əsər də düşüncəmizdə yeni dəyər və mənaların yaranmasına özünün təsirini göstərir.
Bu günlərdə şair Hacı Firudin Süleymanoğlunun yenicə çap olunmuş “Babamla söhbət” kitabı ilə tanışlıq indicə ifadə etdiyim fikirlərin doğulmasına rəvac verdi. İlk olaraq qeyd edim ki, şairin bu kitabında ədəbi-bədii yaradıcılığından nümunələr toplanıb tərtib olunub. Burda kitab tərtibi haqqında bir neçə məqama diqqət yönəltmək istəyirəm. Bəzən göz önündə olan belə kitabların ərsəyə gəlməsində tərtibçinin zəhmətini nəzərə almayan, bunun asan bir iş olduğunu düşünənlər də olur. Guya əsərlər necə gəldi, kitaba daxil edilərək çap olunur. Əslində bu belə deyil. Tərtib-kitabın öz ölçüləri var. Tərtibçinin də bu meyarı gözləmək, izləməklə yanaşı, özünün işə yanaşma prinsipi, təkrarçılıqdan kənar fərqli iş manerası, daxili qayda-qanunları mövcuddur. Burda tərtibçinin səliqə-səhmanı, intizamı, kitaba daxil olunacaq nümunələri ideya-fikir ardıcıllığı ilə təqdim etmək səriştəsi başlıca rol oynayır. Dediklərimiz tərtib-kitabın məziyyətini artıran xüsusiyyətlərdir, bunlar həm də kitabçılıq mədəniyyətində əsas nüanslardan hesab olunur.
“Babamla söhbət” kitabının tərtibçisi və redaktoru Kəmalə xanım Mirzəyevanın bu sahədə təcrübəsi, haqqında söhbət açdığımız kitabın böyük səriştə və zövqlə tərtib olunduğunu göstərir. Yeri düşmüşkən, “Poeziyada vətən və el təəssübü” məqaləsində Kəmalə xanımın şairin yaradıcılığını milli təəssübkeşlik, vətəndaşlıq mövqeyindən xarakterizə etməsi də kitabın dəyərini artırır. “Söz adamından danışmaq çətin olsa da” başlıqlı “Ön söz”ün müəllifi yazıçı-publisist Bəxtiyar Qaracanın ilk söz kimi, Hacı Firudin Süleymanoğlunun həyat və yaradıcılığına qısa, həm də mükəmməl ekskursiyası da oxucunu kitabı oxumağa və ondan dəyərlər əxz etməyə istiqamətləndirir. İlk baxışda kitabın adı bizdə maraq doğurdu: Niyə məhz “Babamla söhbət”… Əsərlə tanışlıq tədricən bu marağa aydınlıq gətirdi. Əslində Hacı Firudinin bütün yaradıcılığı bu mənbədən – həyat görmüş müdrik bir atanın, babanın yaşam tərzindən, görüb-götürdüklərindən, şahidi olduğu, müşahidə etdiyi hadisələrdən, onların yaddaşdan süzülən işığından qaynaqlanıb.
Müəllifin yaradıcılığından toplanmış nümunələr də maraqlı bir formada bölmələrə ayrılıb. Bu bölmələr “Şeirlər”, “Qəzəllər”, “Poemalar”, “Lətifələr” və “Rəylər” olmaqla beş hissədə qruplaşdırılıb. Beləliklə, şairin bütövlükdə yaradıcılığı tərtibdə öz əksini tapıb. Başqa sözlə, oxucu müəllifi hərtərəfli, özünün bədii təfəkkürünün işığında tanımağa, dərk etməyə imkan qazanıb. Mövzularına gəlincə, deməliyik ki, Hacı Firudinin yaradıcılığının mayasında doğma yurdu, onun kəndləri, şəhərləri, adamları, təbiəti var və sadaladıqlarımızın fonunda Vətən sevilərək vəsf olunur. Ulu Naxçıvandan, Şahtaxtı kəndindən başlayan Vətən bütün Azərbaycanı əhatə edir. O, təkcə bu gözəlliklərdən zövq almır, onun dərdləri, ağrıları, vətənimizin işğalından doğan acılar da müəllifi narahat edir, düşündürür. Şairin əsərlərində Naxçıvanın, Göyçənin, Qarabağın dərdləri dil açır, müəllif bu dərdlərdən danışmaqla sanki, unutmayaq, azad edək elimizi, yurdumuzu deyərək, haray çəkir.
Firudin Süleymanoğlunun bütün yaradıcılığında – şeirlərində, publisist qeydlərində bir xatirə nisgili var. İndi ondan uzaqda olan həyatda, ürəyinin qatlarında yer eləmiş xatirələrdə bir yaddaş işığı közərir. Xatirələrin də ki, şirini şirin, acısı da bal dadır, deyib aqillərimiz.
Bəzən xatirələr qucur keçmişi,
Atamın ocağı yadıma düşür.
Anamın lavaşı, aşı, bişmişi,
Nənəmin qucağı yadıma düşür.
Yayda bağımızın bal ərikləri
Laləzar örüşü, boz gədikləri,
Yovşanı, soğanı, bol məmikləri ,
Çobanın yığmağı yadıma düşür.
F.Süleymanoğlunun şeirlərində dünyaya xitabən söylədikləri bizi düşünməyə sövq edir. Müəllif təbiət hadisələrinin özündə belə, insana adi görünən, vərdiş etdiyimiz hərəkətlərə əslində ağrılarla başa gələn hadisələr kimi rəng verir: Buludun canı gedər Dönüb yağış olunca… Çayda suya çevrilib, Çöldə qamış olunca…
Şair oğlu ilə etdiyi söhbətlərində həyatda yaşadıqları çətinlikləri dilə gətirir, əziyyətlərə qatlaşmağı, bununla elə həyatın qədrini bilməyi, oxuyub, yetişib adam olmağı, nəsihət edir. Onun şeirlərində poeziyamızın nəhəngləri Hüseyn Cavidə, Məmməd Araza, kamanın ustad ifaçısı Habil Əliyevə yazdığı ithaflar bu şəxsiyyətlərə qoyulmuş ədəbi abidədir.
F.Süleymanoğlunun poetik yaradıcılığında qəzəl janrı da mühüm yer tutur. Doğma yurdun gözəllərinin ətri gələn bu qəzəllərin leytmotivini pak, ülvi sevgilər təşkil edir. “Tutasan”, “Xoşdur”, “Nədir ayrılıq”, “Eyləsən”, “Deyirəm”… qəzəllərində eşqin, hicranın, vüsala yetməyin həsrəti közərir…
Kitaba şairin 3 poeması daxil edilib. “Salamnamə” poeması müəllifin yaradıcılığına xas olan bir üslubda qələmə alınıb. Əhli-Şahtaxtını, doğmaları, yaxınları, onların timsalında bütün insanları salamlayan müəllif özünün ibrətamiz söhbətləri, xatirələri ilə böyük mətləblərə aydınlıq gətirir. Bu təsvir-vəsflərdə fikir-ideyanın dərinliklərinə getmək, bu yerlərin və insanların bədii obrazını yaratmaqdan ötrü bədii vasitədir. “Ümid” poemasında isə yaddaşının etibarına güvənən müəllif yenə keçmişə boylanır, ululara, müdriklərə minnətdarlığını poetik düşüncəsindən axıb gələn sözün qüdrəti ilə vəsf etməklə bildirir. Söhbət yenə də xatırladığı məqamlar üstə köklənir.
Poemanın içərisində müəllif sözünə söykək kimi haşiyəyə çıxır, elinin maarifpərvər ziyalılarını, igid oğullarını xatırlayır. 10 məqam, 4 haşiyə, 3 rəvayət formasında yazılmış bu poema özünün keçmişi, şərəfli tarixi, bədii təsvirlərin gözəlliyi, üslub yeniliyi ilə diqqəti çəkir. Mövzunun söhbət, məqam, rəvayət, haşiyə formasında işlənməsi əsərə bədii forma verməklə yanaşı, həm də dilin axıcılığı, lakonikliyi ilə düşüncədə həzmini, qavranmasını asanlaşdırır. “Babamla söhbət”də babalarımızın bizə əmanət qoyduğu halallıq, namus, qeyrət kimi ali keyfiyyətləri nəzmə çəkən şair sonacan poemaya hakim olan tər-təzə bir üslubda ahəngi saxlayaraq bir övlad məhəbbəti ilə bu nadir keyfiyyətləri öz həyat-yaşam tərzində qoruduğundan qürurunu ifadə edir.
Kitabda yer alan “Lətifələr”, “Rəylər” həm Hacı Firudin Süleymanoğlunun geniş yaradıcılıq potensialına malik olduğunu, eləcə də həyatına, ədəbi irsinə bələd olan ziyalıların müəllifin yaradıcılığı haqqında fikirlərini öyrənməyə imkan yaradır. Şairin bir ədəbi şəxsiyyət kimi tanınmasında bu rəylər də kitaba bütövlük verir.
Təəssüf ki, yığcam təqdimat xarakterli bir yazıda, şeirlərindən çoxlu sayda nümunələr təqdim etmək mümkün olmadı. İnanırıq ki, həmin əsərlərin ifadə etdiyi mənəvi ucalığın fövqündə olmaq, illərin sınağından çıxmış deyimləri, bir sözlə, şairin poetik inciləri ilə tanışlıq, onları sevərək oxumaq, zənnimizcə oxucuda mənəvi zövq yaradacaq. Bu mənada Hacı Firudin Süleymanoğlu “Babamla söhbət”də gerçək həyatda yaşadıqlarını sözün bədii qüdrətilə ifadə edə bildiyindən onun oxucu sevgisi ilə qarşılanacağı mütləqdir.
Şəfəq Nasir, yazıçı-publisist
