Vətəndaş cəmiyyəti, hüquqi dövlət quruculuğu;
Daha çox azadlıq,
həm də daha çox məsuliyyət deməkdir
Məhkəmə-hüquq
sisteminin inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcı hesab olunan böyükhəcmli
islahatlar başlayıb
Ulu Öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbulu
nəticəsində ölkədə demokratik hüquqi dövlətin möhkəm əsasları qoyuldu.
Ümummilli Liderin humanist siyasəti sayəsində əfv və amnistiya institutları bərpa
edildi. Ölkəmizdə ən ağır cəza olan ölüm cəzası birdəfəlik ləğv olundu. İnsan
hüquq və azadlıqlarının təmin olunması dövlət siyasətinin əsas prinsipləri kimi
bəyan edildi. Eyni zamanda ölkəmiz bu istiqamətdə bir sıra beynəlxalq
konvensiyalara, sazişlərə qoşuldu, 1998-ci ildə Ümummilli Lider Heydər Əliyev tərəfindən
“İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər
haqqında” fərman imzalandı, fundamental sənəd olan Dövlət Proqramı təsdiq edildi.
Ümummilli Lider Heydər Əliyev tərəfindən hüquq sahədə islahatlara müstəsna əhəmiyyət
verilərək tam yeni mütərəqqi qanunlar, o cümlədən "Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında", "Məhkəmələr və hakimlər haqqında", "Vəkillər və
vəkillik fəaliyyəti haqqında" və digər qanunlar, əvvəlkilərdən köklü surətdə
fərqlənən Mülki və Mülki-Prosessual, Cinayət və Cinayət-Prosessual, Cəzaların
İcrası və s. məcəllələr qəbul edildi. Ulu Öndərin layiqli davamçısı Prezident
İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən genişmiqyaslı islahatlar nəticəsində
Ədliyyə Nazirliyinin funksiya və səlahiyyətləri genişləndi. Ədliyyə
Akademiyası, regional ədliyyə idarələri, xüsusi notariat institutu, probasiya
xidməti təsis olundu. Elektron reyestrlər və informasiya sistemləri yaradıldı.
Ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artmasına, məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin
güclənməsinə xidmət edən mütərəqqi islahatlar aparıldı. Qanunvericilik təkmilləşmiş,
yeni məhkəmələr və məhkəmə hakimiyyətinin özünüidarə orqanları, "Elektron
məhkəmə" informasiya sistemi yaradıldı. Böyük fəxrlə deyə bilərik ki, Ulu
Öndərin siyasi kursunun davamçısı Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə dövlətimiz
möhkəm təməllər üzərində inkişaf edir və müasir dünya tələbləri səviyyəsində fəaliyyət
göstərən ədliyyə sistemi var.
Dünən Ali Məhkəmədə Femida Dialoq Platforması
üzrə keçirilən görüşdə çıxış edən Ali Məhkəmənin sədri İnam Kərimov da hüquqi
dövlət quruculuğu istiqamətində görülən işlərdən, məhkəmə sahəsində həyata
keçirilmiş islahatlardan geniş bəhs etdi. İnam Kərimov vurğuladı ki, Vətən
müharibəsindən sonra regionumuzda yeni geosiyasi reallıqlar meydana çıxdı. Ölkəmizin
regional və qlobal əhəmiyyəti daha da artıb, yeni çağırışlar meydana gəldi:
"Əsası Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan məhkəmə-hüquq islahatları
bu gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla
davam etdirilir. Məhkəmə-hüquq sisteminin inkişafında yeni mərhələnin
başlanğıcı hesab olunan böyükhəcmli islahatlar “Məhkəmə-hüquq sistemində
islahatların dərinləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
3 aprel 2019-cu il Fərmanın qəbulu ilə davam etdirilib. Bu sənəd ölkəmizdə ədalət
mühakiməsinin yüksək keyfiyyətlə həyata keçirilməsi və hüquqların məhkəmə
müdafiəsinin daha da güclənməsinə müsbət təsir göstərib. Məhkəmə islahatlarının
mərkəzində yer alan Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi tərəfindən digər
orqanlarla birgə Fərmanın icrası istiqamətində təhlillər apararaq qabaqcıl beynəlxalq
təcrübə öyrənilib, nəticədə cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi, vahid məhkəmə
təcrübəsinin formalaşdırılması, məhkəmələrin və hakimlərin sosial təminatının
gücləndirilməsi və digər məsələlərlə bağlı bir çox normativ aktlar qəbul
edilib. Qarşıda hələ də görüləcək işlər var və bundan sonra da islahatlar davam
etdiriləcək”.
Ali Məhkəmənin
sədri vurğulayıb ki, 2001-ci ildə ölkəmiz “İnsan hüquqlarının və əsas
azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasına qoşulub. Həmin vaxtdan
Konvensiya ölkə qanunvericiliyinin ayrılmaz tərkib hissəsidir:
“Bununla da
Avropa Məhkəməsinin presedent hüququ yerli məhkəmələr tərəfindən Konvensiyanın
tərkib hissəsi kimi qəbul edilərək təcrübədə geniş tətbiq edilir. Bu da nəticə
etibarı ilə media azadlığının ölkəmizin məhkəmələri tərəfindən Avropa Məhkəməsi
standartlarına uyğun təmini deməkdir”. O qeyd edib ki, azadlıqla məsuliyyət vəhdət
təşkil edir:
"Yəni azadlıqla məsuliyyət bir-birindən ayrılmaz
anlayışlardır. Odur ki, daha çox azadlıq, həm də daha çox məsuliyyət deməkdir.
Media orqanlarının obyektivlik, dürüstlük, şəffaflıq, şəxsi həyata hörmət kimi
dəyərləri özündə ehtiva edən qanunla müəyyən edilmiş vəzifələri var. Məhkəmənin
də rolu bütün tərəflərin hüquq və vəzifələrini balanslı şəkildə qiymətləndirməkdən
ibarətdir. Məhkəmə hakimiyyəti olaraq bizim də media orqanlarından əsas gözləntimiz
məsuliyyətli olmalarıdır. Ona görə ki, media həm də məsuliyyətli cəmiyyətin
formalaşmasında mühüm rol oynayır”. İ.Kərimov vurğulayıb ki, Ali Məhkəmə olaraq
ictimaiyyətlə əlaqələri genişləndirmək istiqamətində səyləri artırırlar. O
bildirib ki, Ali Məhkəmənin qərarları anonimləşdirilməklə elektron saytda dərc
edilir: “Eyni zamanda bizim Mətbuat xidməti media qurumları ilə sıx əməkdaşlıq
edir. Ali Məhkəmənin rəsmi elektron saytı ilə yanaşı, sosial şəbəkələrdə də
hesabları fəaliyyət göstərir”.
Xatırladaq
ki, bir neçə gün öncə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü
ildönümünə həsr olunmuş “Heydər Əliyev və məhkəmə-hüquq islahatları: tarix,
zaman və nailiyyətlər” mövzusunda geniş konfrans da bu sahədə görülən işlərdən ətraflı
bəhs olunub. Dahi liderin təməlini qoyduğu məhkəmə-hüquq islahatlarının bu gün
də uğurla davam etdiyi, Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsi ilə hüquq
sisteminin müasir çağırışlara uyğun inkişafı üzrə ardıcıl tədbirlərin görüldüyü
qeyd olunub. Ötən dövrdə məhkəmə fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericiliyin təkmilləşdirildiyi,
40-dək yeni məhkəmə, o cümlədən bütün bölgələrdə apellyasiya məhkəmələri və
inzibati ədliyyə institutunun yaradıldığı, məhkəmə infrastrukturunun müasirləşdirilərək
yüksək texnoloji - "hi-tech" bina və komplekslərin inşa olunub
istifadəyə verildiyi, "Elektron məhkəmə" informasiya sisteminin geniş
tətbiqi, hakimlərin Avropada örnək kimi dəyərləndirilən ən şəffaf seçimi qeyd
olunub. Tədbirdə çıxış edən İnsan hüquqları üzrə Müvəkkil (Ombudsman) Səbinə
Əliyeva Azərbaycanda Ombudsman institutunun yaradılmasında Heydər Əliyevin müstəsna
rolundan danışıb. Bildirib ki, müstəqil Azərbaycanda demokratik, hüquqi dövlət
və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu, insan hüquqlarının inkişafı, müstəqil məhkəmədənkənar
hüquq müdafiə mexanizmi olan Ombudsman təsisatının əsasının qoyulması ilə bağlı
olduqca vacib islahatların həyata keçirilməsi Ümummilli Lider Heydər Əliyevin
adı ilə bağlıdır.
Vəkillər Kollegiyasının sədri Anar Bağırov qeyd
edib ki, ölkəmizdə insan hüquq və azadlıqlarının təmini, onların inkişafı və
müdafiəsi sahəsində bir sıra mühüm addımlar atılıb. İnsan hüquq və
azadlıqlarını, onların müdafiəsini özünün ali məqsədi elan etmiş dövləti tam
müstəqil vəkillik institutu olmadan təsəvvür etmək qeyri-mümkündür: "Azərbaycanda
vəkilliyin müstəqil təsisat kimi formalaşmasının bilavasitə Ulu Öndərin adı ilə
bağlı olması danılmaz faktdır. Ümummilli Lider Heydər Əliyev tərəfindən 1999-cu
il dekabrın 28-də “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” mühüm Qanun qəbul
olunaraq Azərbaycanın tarixində ilk dəfə vəkillik tam müstəqil, hakimiyyətin
heç bir qolundan asılı olmayan bir təsisat kimi formalaşıb. Sədr Azərbaycanın
postsovet məkanında vəkillik institutuna müstəqillik verən ilk dövlətlərdən
biri olduğunu vurğulayıb. Bildirib ki, ölkəmizdə vəkillik institutunun inkişafı
və nüfuzunun artırılması istiqamətində bir sıra normativ-hüquqi aktlar,
çoxsaylı sərəncamlar və digər sənədlər qəbul olunub ki, bu da Ulu Öndərin
layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyevin adı ilə birbaşa bağlıdır". Bakı
Dövlət Universiteti Hüquq fakültəsinin dekanı Zaur Əliyev Ulu Öndər Heydər
Əliyevin hüquq elminin və təhsilinin inkişafında əvəzsiz xidmətlərindən bəhs
edib. Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə bugünkü müasir müstəqil dövlətimiz üçün azərbaycanlı
tələbələrin müxtəlif ölkələrdə hüquq təhsili almağa göndərilməsini xatırladıb.
Hüquq tədrisi sahəsində ən vacib məsələlərdən birinin təcrübi biliklərinin
inkişaf etdirilməsi olduğunu söyləyən Zaur Əliyev bu sahədə Ədliyyə
Nazirliyinin göstərdiyi dəstəyi xüsusilə vurğulayıb. Ədliyyə Nazirliyi yanında
İctimai Şuranın sədri Səadət Bənənyarlı Heydər Əliyevin ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin
təşəkkülündə rolundan danışıb. Bildirib ki, Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdığı
ilk gündən hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu daim diqqətdə
saxlayıb. Ulu Öndərin dövlətçilik fəlsəfəsində ictimai təşkilatların fəaliyyətinə
geniş meydan verməsi vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında həlledici amillərdən
olub. O, mühüm qanunvericilik aktlarının qəbulunun, institusional təsisatların
yaradılmasının bu sahənin inkişafına təkan verdiyini bildirib, hazırda dövlət
idarəçiliyində ictimai iştirakçılığın həyata keçirilməsində vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının mühüm roluna toxunub.
