Uşaqlar adətən ətraflarında eşitdikləri və gördükləri dil və ya dillər vasitəsilə danışmağı və ünsiyyət qurmağı öyrənirlər. Bəs uşağın dillə heç bir əlaqəsi yoxdursa, yəni şifahi və ya işarəli linqvistik məlumat yoxdursa, nə baş verir?
Sherg.az xəbər verir ki, Misir fironu Psamtik I, e.ə. 600-cü illərdə uşaqların təbii olaraq hansı dildə danışacağını öyrənmək üçün təcrübə apardığı iddia edilir. Tarixçi Herodotun sözlərinə görə, firon iki yeni doğulmuş körpəni çobanla birlikdə təcrid edib və çobana onlarla danışmamağı tapşırıb. Fironun məqsədi bu uşaqların kortəbii olaraq hansı dildə danışmağa başlayacağını müşahidə etmək idi.
İddialara görə, uşaqların ilk sözü frig dilində “çörək” mənasını verən “becos” olub. Ancaq tamamilə mümkündür ki, bu sözün uşaqların boşboğazlığı ilə bağlı yanlış təfsiri var. Körpələrin çox vaxt mənasız hecalar çıxardığını nəzərə alsaq, bunun sadəcə bir anlaşılmazlıq olması mümkündür.
Bənzər bir təcrübə 13-cü əsrdə Müqəddəs Roma İmperatoru II Henrix tərəfindən aparılmışdır. İmperator dillə heç bir əlaqəsi olmayan uşaqların hansı dili öyrənəcəyini görmək istəyirdi. Ancaq bu təcrübə uğursuz oldu və uşaqlarda heç bir dil inkişaf etmədi. "Salimbene Chronicle" xəbər verir ki, uşaqlar "jestlər, üz ifadələri və ünsiyyətcil qarşılıqlı əlaqə olmadan" yaşaya bilməzlər.
Son zamanlar xoşagəlməz vəziyyətlər üzündən dildən tamamilə təcrid olunmuş uşaqların hekayələrinin şahidi oluruq. Belə uşaqlara misal olaraq “vəhşi uşaqlar” kimi tanınan Viktor və Genie, kimi hadisələri göstərmək olar. Bu uşaqlar ya tərk edilmişdilər, ya da ciddi şəkildə laqeyd qalmışdılar, buna görə də onların dillə əlaqəsi az idi və ya heç olmamışdır.
Bu hallar bizə dil çatışmazlığının uşaqlara təsirini araşdırmaq imkanı verir. Bununla belə, sual yaranır ki, bu hallarda dil məhrumiyyəti digər pis rəftar formalarından necə fərqləndirilə bilər. Çünki bu uşaqlar təkcə dil məhrumiyyəti yaşamamış, həm də fiziki və emosional pis rəftara məruz qalmışlar.
Genie bu halların ən məşhurudur. 13 yaşına qədər bir otaqda zəncirlənmiş vəziyyətdə saxlanılan və heç bir linqvistik məlumat almayan Genie xilas edildikdən sonra dil öyrənmək qabiliyyətində ciddi çatışmazlıqlar ortaya çıxıb.
Bu, dilin kritik bir dövrdə öyrənilməli olduğu nəzəriyyəsini dəstəklədi. Bununla belə, Genienin yaşadığı travmalara görə, onun dil öyrənmə qabiliyyətindəki çatışmazlıqlarının yalnız dilə məruz qalmaması və ya ümumi travma və laqeydliklə bağlı olub-olmadığı müzakirə mövzusu olmuşdur.
Uşaqların dil öyrənmə prosesləri ilə bağlı araşdırmalar göstərir ki, müəyyən yaşdan sonra dili öyrənmək xeyli çətinləşir. Beynin dil öyrənmək qabiliyyəti erkən uşaqlıq dövründə ən yüksək səviyyədədir və bu dövrdə alınan linqvistik məlumat uşağın dil bacarıqlarının inkişafı üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir. Bu dövrdə kifayət qədər linqvistik məlumatlara məruz qalmayan uşaqlar sonrakı həyatlarında dil öyrənməkdə ciddi çətinliklərlə üzləşə bilərlər.
Nikaraqua İşarə Dili nümunəsi uşaqların dil öyrənmə qabiliyyətlərinin nə qədər çevik olduğunu göstərsə də, bu dil öyrənmə prosesinin erkən yaşda başlamalı olduğunu da təsdiqləyir. Çünki bu dili daha çox gənc uşaqlar inkişaf etdirib, sonra başqa uşaqlara öyrədiblər. Erkən yaşda dili öyrənmək bacarığı beynin dil öyrənməyə daha açıq olduğu bu kritik dövrlə əlaqələndirilir.
Nəticə etibarı ilə, uşaqlar heç bir dil təzahürü olmadan böyüyərsə, onların dil inkişaf etdirmə qabiliyyəti ciddi şəkildə məhdudlaşır. Bununla belə, insan beyninin yaradıcı gücü və uşaqların dil öyrənmək istəyi göstərir ki, onlar hətta məhdud linqvistik girişlə də ünsiyyət sistemi yarada bilirlər.
Uşaqların gənc yaşda dili öyrənmək üçün müəyyən miqdarda linqvistik məlumat tələb etməsinə baxmayaraq, onlar bu girişdən daha mürəkkəb və zəngin bir dil inkişaf etdirmək potensialına malikdirlər.
Dillə tanış olmayan uşaqlarla bağlı etik məsələlər və tarixi təcrübələr dilin insan həyatındakı əhəmiyyətini bir daha ortaya qoyur. İnsan beyni linqvistik məlumatlarla qidalanaraq mürəkkəb ünsiyyət sistemi yaratmaq qabiliyyətinə malik olsa da, bu girişin olmaması ciddi inkişaf problemlərinə səbəb ola bilər. Ona görə də dilin öyrənilməsi və inkişafı prosesində ətraf mühit faktorlarının əhəmiyyətini inkar etmək olmaz.
