“Yeni dünya – yeni imkanlar” XXV Sankt-Peterburq Beynəlxalq İqtisadi Forumu son zamanların ən çox müzakirə olunan mövzularından birinə çevrilib. Baş verən hadisələrin işığında onun adının iqtisadi deyil, siyasi adlandırılmasıdüzgün olar.
RUSIYANIN SANKSIYALARA BAXIŞI
Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putinhər şeyi dəqiqləşdirərəksöhbətə ən aktual və maraqlı mövzulardan başlayıb.
O, ilk növbədə vurğulayıb ki, Rusiyanın Ukraynadakı xüsusi əməliyyatının qiymətlərin artması, inflyasiya və enerji çatışmazlığı problemləri ilə əlaqəsi yoxdur. Sadəcə olaraq, Qərb ölkələri real sektora daha ciddi yanaşmalı və valyuta “çap dəzgahı”nı daha az işə salmalı idi.
"Bu problemlər bu gün ortaya çıxmayıb və bəzi demaqoqların hazırda dediyi kimi tamamilə Rusiyanın təqsiri üzündən deyil", - deyə Rusiya prezidenti qeyd edib.
Ancaq sanksiya tədbirləri güzgü kimidir. Sanksiyalar artıq Qərbdə enerji böhranı ilə bağlı əks nəticə verib (yalnız bu il Aİ-nin birbaşa itkiləri 400 milyard dollar qiymətləndirilir) və avropalıların həyat səviyyəsinə zərbə vurub. Daha da pisi odur ki, artıq dünya dövlətlərinin rəhbərləri gizli şəkildə müzakirə edirlər ki, bu cür xırda hüquqi üsullarla xoşagəlməyən dövlətlərlə mübarizə aparmaqdan heç kim qorunmur. O zaman hansı qlobal iqtisadiyyatdan danışmaq olar?
Burada Vladimir Putin digər ölkələrdən olan “həmkarlarına” və “öz” iş adamlarına bir sıra siqnallar verib. Xüsusən də bununla maraqlanan bütün dövlətləri Aİ-nin və ABŞ-ın təhdidlərindən qorxmasalar, əməkdaşlığa dəvət edib.
BÖYÜK AVRASİYANIN PERSPEKTİVLƏRI... VƏ AFRİKANIN
Misir Prezidenti Əbdülfəttah Sisinin çıxışını Rusiya ilə əməkdaşlığın müsbət effektinin bir növ reklamı adlandırmaq olar. Misir lideri vicdanla son illərin bütün əsas Rusiya-Misir müştərək layihələrini sadalayıb və onların kifayət qədər sayı çoxu olub. Məsələn, “El-Dabaa” atom elektrik stansiyasının tikintisi, Süveyş kanalının iqtisadi zonası çərçivəsində Rusiya sənaye zonasının yaradılması və Misir dəmiryol şəbəkəsinin inkişafı kimi.
ÇXR sədri Si Tszinpin də Çin və Rusiya arasında səmərəli əməkdaşlıqdan danışıb. O, Çinin Rusiya kimi hələ də etibarlı tərəfdaş olduğunu dəfələrlə vurğulayıb. Prinsipcə, dünyanın ikinci iqtisadiyyatı kiminlə ticarət edəcəyini seçməl imkanına malikdir.
"Biz tədarükün kəsilməsi və dayandırılması, birtərəfli sanksiyalar və maksimum təzyiq təcrübəsindən imtina etməliyik"? – deyə Si Tszinpin vurğulayıb.
K.Tokayev çıxışında vaxtının çox hissəsini Avrasiya İqtisadi İttifaqının imkanlarına və nailiyyətlərinə həsr edib. Avrasiya inteqrasiyasının Çinin “Bir kəmər, bir yol” konsepsiyası ilə əlaqələndirilməsinin zəruriliyini qeyd edib.
“Avrasiya İqtisadi Birliyinə (Aİİ) daxil olan bütün dövlətlərin iqtisadiyyatlarının ümumi həcmi hazırda iki trilyon dollardan çoxdur. Bu, malların, kapitalın, xidmətlərin və işçi qüvvəsinin sərbəst hərəkəti ilə olan nəhəng bazardır, istənilən halda belə olmalıdır”, - deyə Qazaxıstan lideri vurğulayıb.
Qazaxıstan Respublikasının prezidenti MDB, ŞƏT, ASEAN və Aİİ çərçivəsində logistika, ərzaq və enerji təhlükəsizliyindən, eləcə də Böyük Avrasiya məkanının yaradılmasından danışıb.
Lakin sonrakı müzakirələrin göstərdi ki, Tokayevin forumdakı çıxışı Avrasiya İqtisadi İttifaqının fəaliyyəti ilə bağlı hesabatlarla yadda qalmayacaq. Qazaxıstan diplomatiyasının bayrağının polad dirəyi olduğu üzə çıxıb. Və bu, getdikcə tendensiyaya çevrilir.
Sankt-Peterburq Beynəlxalq İqtisadi Forumundan (PBİF) bir müddət əvvəl Kasım-ComartTokayev “Rossiya-24” telekanalına müsahibə verib və orada yanvar hadisələri zamanı ölkəsinə Kremlin deyil, KTMT-nin kömək etdiyini qeyd edib.
“Mən Rusiyanı deyil, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını vurğulayıram, - Rusiyada bəziləri bütün bu vəziyyəti yanlış təqdim edir, deyirlər ki, Rusiya Qazaxıstanı “xilas edib”, indi isə Qazaxıstan həmişəlik Rusiyanın “ayağına qulluq edib əyilməlidir”. Hesab edirəm ki, bu, tamamilə əsassız, reallıqdan uzaq mülahizədir. - Qazaxıstan lideri konkret olaraq qeyd edib.
Həmin müsahibədə K.Tokayev bildirib ki, Qazaxıstan Rusiya qarşısında müttəfiqlik öhdəliklərindən imtina etmir, lakin respublika hazırkı sanksiya rejimini pozmayacaq. Necə deyərlər, Rusiya bizim dostumuzdur, amma öz iqtisadiyyatımız bizə daha yaxındır.
"Sanksiyalar sanksiyalardır, biz onları pozmamalıyıq", - Qazaxıstan lideri deyib. - Üstəlik, sanksiyaların pozulması halında Qərbdən bizim iqtisadiyyatımıza münasibətdə artıq ikinci dərəcəli sanksiyaların tətbiq ediləcəyi barədə bildirişlər alırıq.
Eyni zamanda, bir sıra vətənpərvər ruhlu Rusiya KİV-lərinin buna tələsib Qazaxıstanı xəyanətdə və qərbyönlü mövqedə ittiham etməyə heç bir əsası yoxdur. Kasım-JomartTokayev xüsusi olaraq vurğulayıb ki, onun respublikası heç bir halda Rusiya qarşısında müttəfiqlik öhdəliklərindən imtina etməyəcək. Bununla belə, paralel idxalın və “Qazax krevetinin” Rusiya bazarında görünməyəcəyinə dair eyhamlar çox qeyri-dürüst səslənir.
TANINMAYANI TANIMA
Forum zamanı Qazaxıstanın mövqeyinin möhkəmliyini - konstruktiv neytrallığını K.Tokayev də vurğulayıb.
“Sanksiyalar mövcuddur, biz, şübhəsiz ki, bu sanksiyaları öz ticarət-iqtisadi strategiyamızda nəzərə alırıq”, - deyə Qazaxıstan prezidenti bildirib.
Qazaxıstan lideri onu da qeyd edib ki, sanksiyalar rejimi təkcə ayrı-ayrı ölkələrə deyil, bütövlükdə bütün Avrasiya İqtisadi İttifaqına təsir edir. Bununla belə, ümidsiz olmayın
- Bu ittifaqa daxil olmağı mümkün hesab edən ölkələr birlikdə mühüm iqtisadi güc təşkil edir, böyük potensiala malikdirlər, - Qazaxıstan Respublikasının lideri qeyd edib - Amma burada təbii ki, özündən qabağa gedib papaq atmaqla məşğul olmaq mümkün deyil. Çətinliklər var, amma, bu, obyektiv reallıqdır.
K.Tokayev Rusiyanın Ukraynada keçirdiyi xüsusi əməliyyatla bağlı fikirlərini kifayət qədər birmənalı ifadə edib: öz mövqeyinin neytrallığına baxmayaraq, Qazaxıstan Luqansk və Donetsk respublikalarının müstəqilliyini tanımağı planlaşdırmır. Eləcə də son illərdə digər “özünü təyin edənlər”lə bağlı bu belədir.
- BMT Nizamnaməsində təsbit olunmuş iki əsas prinsip indi bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edib, - K.Tokayev öz mövqeyini açıqlayıb. - Bu, dövlətin ərazi bütövlüyü və millətin öz müqəddəratını təyin etmək hüququdur. BMT-nin qurucuları, görünür, bu məqamı nəzərə almayıblar. Və bəlkə də, qəsdən kompromis kimi təqdim edilir.
Kompromis uğursuz olub. Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti ərazi bütövlüyünün tərəfdarıdır. O bildirib ki, əgər bütün dünyada millətlərin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ faktiki olaraq reallaşarsa, o zaman hazırda BMT-yə üzv olan 193 dövlət əvəzinə yer üzündə 500-dən çox, 600-dən çox dövlət ortaya çıxacaq.
“Əlbəttə, bu, xaos olacaq”, - Tokayev bildirib. -Bu səbəbdən nə Tayvanı, nə Kosovonu, nə Cənubi Osetiyanı, nə də Abxaziyanı tanımırıq. Bu prinsip bizim tərəfimizdən, Luqansk və Donetsk olan kvazidövlət ərazilərinə də şamil olunacaq.
Bununla yanaşı, Qazaxıstan lideri Ukraynanın Avropa Birliyinə mümkün qoşulmasına çox loyal yanaşıb. O, Aİ-nin NATO olmadığını bildirib.
“Çətin ki, bu, Avrasiya İqtisadi İttifaqına hər hansı ziyan vursun”, – K.Tokayev fikrini əsaslandırıb. - Başqa tərəfdən, Ukraynanın Avropa İttifaqına daxil olmasının necə baş tutacağını çətin təsəvvür edirəm, çünki çox sərt tələblər var və Ukrayna iqtisadiyyatı acınacaqlı vəziyyətdədir. Amma bu, iqtisadi birlikdir və o, Ukraynanın öz sıralarında olmasını mümkün hesab edirsə, təbii ki, bunu reallıq kimi qəbul etmək lazımdır.
ƏGƏR KİMSƏ, ORDA-BURDA BƏZƏN MÖVCUDDURSA
K.Tokayevin sessiyanın moderatoru, jurnalist MarqaritaSimonyana (Qazaxıstanla bağlı qalmaqallı çıxışları ilə məşhurlaşan teleaparıcıTiqranKeosayanın həyat yoldaşı) qarşı yüngül trollaması “tortun üzərində albalı” idi.
- Mən bu tribunadan istifadə edərək bir sıra rusiyalı deputatların, jurnalistlərin, hətta mədəniyyət xadimlərinin bəyanatlarından bəzi narazılığımı bildirmək istərdim: bunlar Qazaxıstanla bağlı tamamilə yanlış bəyanatlardır, - Qazaxıstan lideri deyib. Bu açıqlamalar mənim üçün anlaşılmazdır. Qazaxıstan rəhbərliyinin qərarlarını və ya ölkəmizdə baş verən hadisələri bəzən qəribə şəkildə şərh edən bu şəxslər kimin dəyirmanın su tökürlər?
M.Simonyan nəzakətlə bu müzakirəni davam etdirməməyi xahiş edib və tədbirin sonunda o, hətta üzrxahlıqla olmasa da, xoşagəlməz situasiyanı yumşaltmağa cəhd göstərib.
- Düşünürəm ki, haqqında danışdığınız, hansı ki onlardan biri yaxından tanıyıram - həmin deputatlar, mədəniyyət xadimləri də sizin mövqeyinizi eşitdi - deyə jurnalist nəzakətlə qeyd edib. -Yəqin ki, həqiqətən hamımız başa düşməliyik ki, indi bizimlə münaqişə edənlərin dəyirmanını su tökmək və dalaşmaq vaxtı deyil.
PBİF-dən hansı nəticələr çıxır? Yəqin ki, ən əsası odur ki, Rusiyanın iqtisadi tərəfdaşı olmaq mümkündür, lakin eyni zamanda öz ölkəsinin maraqları naminə öz siyasətini həyata keçirən suveren dövlət olaraq qalmaqla. Necə ki, Qazaxıstan öz dinc, çoxvektorlu əməkdaşlıq kursunu davam etdirir və hərbi və iqtisadi münaqişələrdə neytral qalır. Bu mövqe dünyada tanınır və layiqli hörmətə malikdir. Sankt-Peterburq Forumu bunu bir daha təsdiqlədi.
RustamAbdraxmanov
Mənbə - Mərkəzasiya
