Nizami Cəfərov. Bu ad-soyadı eşidən sadə insan da, elm, incəsənət, mədəniyyət adamları da, siyasətçilər, ictimaiyyət nümayəndələri də fikirləşmədən akademik Nizami Cəfərovu düşünürlər. Biri deyir gözəl dilçi alimdir, ədəbiyyatşünasdır, digəri isə onun həm də bişmiş siyasətçi, milli mədəniyyətimizin, incəsənətimizin, dilimizin inkişafının, qorunub saxlanmasının, zənginləşməsinin dayağı adlandırırlar.
Həqiqətdə isə bir çox xalq yazıçı və şairlərimizin, tanınmış alimlərin, möhtərəm söz və qələm sahiblərinin Nizami Cəfərov barəsində, onun yaradıcılığı haqqında söylədikləri fikirlərə əsaslanaraq və özümüzün qənaətinə görə hörmətli akademikimizi ana dilimizin karifeyi adlandırsaq, heç də yanılmarıq.
Filologiya elmləri doktoru, akademik Nizami Cəfərov fenomen insandır, fitri istedada malik alimdir, işıqlı ziyalıdır, mənəviyyat sahibidir. Allah bu bəndəsindən insanlığa aid heç bir şeyi əsirgəməyib. Müsbət aura, səmimiyyət, sadəlik təcəssümüdür.
Nizami müəllimin yaradıcılığı ilə hələ tələbəlik illərindən – Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində oxuyarkən tanış idim. Onun türkologiyaya, ümumiyyətlə, dilçiliyə aid məqalələrini maraqla oxuyur, faydalanırdım. Həmin dövrdən Nizami Cəfərovun elmi yaradıcılığını izləyir, çoxsaylı kitab və monoqrafiyalarını, məqalələrini daim nəzərdən keçirir, onlardan elmi mənbə kimi istifadə edirəm.
Akademik Nizami Cəfərovla əyani tanışlığım isə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda aspiranturada oxuyarkən olmuşdur. İnstitutun keçirdiyi tədbirdə iştirak edən Nizami müəllim o vaxt gənclərlə söhbəti zamanı vurğuladı ki, o da Universiteti bitirdikdən sonra bir müddət Dilçilik İnstitutunda işləyib. Sonra üç il “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin redaksiyasında şöbə müdiri vəzifəsində çalışıb. 1991-ci ildən isə fəaliyyətini Bakı Dövlət Universitetinə bağlayıb.
Akademik Nizami Cəfərov müsbət auralı insan olduğu kimi, həm də çox yüksək səviyyəli alimdir, görkəmli türkoloq, dilşünas, ədəbiyyatşünas, tənqidçidir, eyni zamanda ideoloq və siyasət adamıdır. Bəli, işıqlı təfəkkürə malik professor Nizami Cəfərov gənc yaşlarından bəri bütün fəaliyyətini elmi yaradıcılığa, ictimai işlərə, milli mədəniyyətimizə həsr edib.
Nizami Cəfərovun ömürnaməsinə nəzər saldıqda onun elmin zirvələrinə pillə-pillə ucaldığının, dilçiliyin müxtəlif sahələrinə nüfuz etməsinin və hər bir mövzunun ətraflı, dərindən təhlil edilməsində, araşdırılmasında yeniliklərin şahidi oluruq.
Akademik Nizami Cəfərov qızıl payız adlanan fəslin başladığı ilk gündə - sentyabr ayının 21-də anadan olub. Ağstafa rayonunun Zəlimxan kəndində dünyaya göz açan, Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) filologiya fakültəsini bitirən Nizami Cəfərovun hər bir əsəri də elmimiz, xalqımız üçün qızıldan qiymətli mənbədir. Alimin yaradıcılığı, tədqiqatları təkcə Azərbaycan dili və Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə, Azərbaycan türkcəsinin milliləşməsi və Azərbaycanşünaslığın inkişaf tarixinə, ümumi türkologiyaya, türk xalqları ədəbiyyatı tarixinə həsr edilməyib. O, eyni zamanda ana dilimizə, mədəniyyətimizə böyük qayğı göstərmiş ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin, ölkə Prezidenti İlham Əliyevin fəaliyyətlərinin bu istiqamətinə, müasir ədəbi proseslə bağlı problemlərə, ayrı-ayrı yazıçı və şairlərin, dilçilərimizin yaradıcılıqlarına nüfuz etmiş, əsərlər ərsəyə gətirib. Burada alimin “Türkiyə Atatürkün, Azərbaycan Heydər Əliyevin əsəridir”, Dəyanət Osmanlı ilə birlikdə yazdığı “Azərbaycan: Heydər Əliyevdən İlham Əliyevə”, “İlham Əliyev (portret cizgiləri)”, “Füzulidən Vaqifə qədər”, “Bəxtiyar Vahabzadə”, “Anar”, “Möhsün Nağısoylu”, “Afaq Məsud”, “Elçin: yazıçının yaradıcılıq yolu”, “Mir Cəlalın milli ideyaları” kitablarını qeyd etmək yerinə düşər.
Akademik Nizami Cəfərov ümumiyyətlə, 500-dən çox elmi əsərin, monoqrafiya və kitabın müəllifidir. Onun kitab və kiçik həcmli məqalələrində belə dərin təhlil, ümumiləşdirmələr, yeniliklər var. Təkcə müəllifin kitablarının adları ilə tanışlıq zamanı alimin yaradıcılığının nə qədər çoxşaxəli olduğunu görürsən.
Akademikin bir neçə monoqrafiya və kitablarını diqqətə çatdırmağı vacib saydıq: “Türk dünyası: xaos və kosmos”, “Genezisdən tipologiyaya”, “Azərbaycanşünaslıq məsələləri”, “Azərbaycanşünaslığa giriş”, “Klassiklərdən müasirlərə”, “Qədim türk ədəbiyyatı”, “Seçilmiş əsərləri (5 cilddə)”, “Tarixin müasirliyi və müasirliyin tarixi”, “Ədəbiyyatın müstəqilliyindən müstəqilliyin ədəbiyyatına”, “Türk xalqları ədəbiyyatı (4 cilddə)”, “Azərbaycançılıq ideologiyasının etnoqrafik əsasları”, “Türkologiyaya giriş” və s.
Bunlar Nizami Cəfərovun qələm məhsulunun, təfəkkürünün cüzi bir hissəsidir. Onun yaradıcılığı, məlum olduğu kimi, zəngindir. Bu zənginlik, bu çoxşaxəlilik yalnız dilçi alimləri, ədəbiyyatşünasları deyil, həm də müxtəlif sahələrin mütəxəssislərini cəlb edir. Buna görə də akademik Nizami Cəfərovun həmkarları, çoxsaylı ictimaiyyət nümayəndələri, ziyalılar onun yaradıcılığına həmişə nüfuz etməyə səy göstərirlər. Bunu görkəmli alimin haqqında kütləvi informasiya vasitələrində - qəzet və jurnallarda dərc edilən ciddi yazılardan da açıq-aydın görmək olur. Müəlliflər (onların içərisində xalq yazıçıları da, akademiklər də, adi ziyalı da var) onun yaradıcılığının bütün istiqamətlərini geniş təhlil edir, xalqımıza yüksək səviyyədə çatdırmağa səy göstərirlər. Nizami Cəfərovun özünü isə olduğu kimi - bütöv şəxsiyyət kimi təqdim edirlər.
Bəli, Nizami Cəfərovun sadəliyi, səmimiliyi, elmiliyi, müsbət aurası, natiqliyi, necə deyərlər, ağır taxtalı olması, xeyirxahlığı onun bütövlüyündə cəmlənmiş, vəhdət təşkil edir. Onu dinləyən hər kəs bu elm xadiminin natiqliyinə məftun olur. Akademik Nizami Cəfərov televiziyada veriliş apararkən adam ekrandan uzaqlaşmır. Həm onun verilişlərinin məzmunlu olması, həm aydın diksiyası adamı valeh edir. Onun rəvan, axıcı danışığına, intellektli, məzmunlu çıxışına qulaq asanda yeniyetmə yaşlarında sahillərində əyləndiyi, sularında üzməyi öyrəndiyi Ana Kürün dərinliyini, sakit, səssiz axımını xatırlayırsan. Tanrı bu istedadı, bu vergini, bu xoşbəxtliyi hər kəsə qismət etmir.
Böyük türkoloq-alim, ana dilimizin incəliklərinə, milli mədəniyyətimizin, tariximizin dərin köklərinə varan, onları lay-lay araşdıran, yeni-yeni qatlar üzə çıxaran Nizami Cəfərov Allahın ona bəxş etdiyi bu qisməti-istedadı öz xeyirxahlığı ilə xalqımıza sərf edir.
Akademik Nizami Cəfərov təmənnasız insandır. Yüksək enerjili, yorulmaq bilməyən, fədakar tədqiqatçı alimdir. Öz yaradıcılıq işləri, siyasi-ictimai, pedaqoji fəaliyyəti, müəyyən kollektivə rəhbərlik etməsi, müxtəlif elmi qurumlarda (Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodik Şura, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının Dilçilik üzrə ixtisaslaşdırılmış Doktorluq şurası, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı) üzv və sədr kimi fəal iştirak etməsi ilə yanaşı, həmkarlarının yaradıcılığını da daim izləyir, öz münasibətini bildirir, mətbuat səhifələrində geniş fikir söyləyir. Bir sözlə, o, ziyalılarımızın (istər ədəbi mühitin, istərsə də elm sahəsinin nümayəndəsi olsun) yaradıcılığından yan keçmir. Vəzifəsindən, titulundan asılı olmayaraq yaradıcılığında müsbət qayə, işıqlı məqam olan insanların fəaliyyətlərinə nüfuz edir, barələrində geniş məqalələr yazır, öz dəyərli fikirlərini bildirir. Biz bunu onun dövri mətbuatda, demək olar ki, hər həftə dərc etdirdiyi yazılarından da aydın görürük.
Böyük alim Nizami Cəfərov mənim də monoqrafiyalarım haqqında rəy söyləmiş, “Ədəbiyyat” qəzetində (13 yanvar 2018-ci il) “Aynelin türkoloji axtarışları” adlı geniş məqalə dərc etdirib. Mənim yaradıcılığıma qiymət verdiyinə görə də hörmətli akademikə dərin təşəkkürümü bildirirəm.
Akademik Nizami Cəfərov haqqında çox məqalələr, kitablar yazılıb. Möhtərəm söz sahibləri – Xalq yazıçıları Anar, Elçin, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı, Əməkdar elm xadimi, akademik İsa Həbibbəyli, AMEA Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun direktoru, akademiyanın müxbir üzvü, professor Misir Mərdanov, yazıçı Vidadi Babanlı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair və publisist Dəyanət Osmanlı, filologiya elmləri doktoru Vaqif Yusifli və bir çox başqalarının bu mütəfəkkir alim, ictimai xadim, ideoloq barədə dövri mətbuatda dərc elətdirdikləri məqalələrində, yaratdıqları əsərlərində Nizami Cəfərovun yaradıcılığına, keçdiyi yola işıq salmış, Misir Mərdanovun təbirincə desək, alimin qazandığı təcrübənin onun bəsirət gözünün daha da genişləndirdiyini vurğulayıb.
Bəli, Nizami Cəfərov elmiliyi qədər də, hadisələri daha dəqiq görməyi, gələcək barədə dürüst nəticələr çıxarmağı bacaran insandır.
Akademik Nizami Cəfərov 2001-ci ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə yaradılan Atatürk Mərkəzinə fəaliyyətə başlandığı gündən indiyədək müvəffəqiyyətlə rəhbərlik edir. Bu müddət ərzində Mərkəz bir çox faydalı işlər görüb. Burada həyata keçirilən mühüm tədbirlərdən biri türk dünyasının ayrı-ayrı ictimai-siyasi, mədəni qurumları ilə əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsidir.
Nizami Cəfərov təhsil sahəsində də böyük təcrübəyə malikdir, uğurlar qazanıb. O, otuz ildir ki, doğma təhsil ocağında – Bakı Dövlət Universitetində təhsil quruculuğu ilə məşğuldur, pedaqoji fəaliyyət göstərir. Bu təşkilatçı alim tədris müəssisəsində də pillə-pillə irəliləyib. Müəllimdən dekan, kafedra müdirliyinədək yüksəlib. “Əməkdar elm xadimi” adına məhz elmi nəticələrinə və təhsil quruculuğuna görə layiq görülüb.
Dilçilik elminə böyük töhfələr verən görkəmli və zəhmətkeş alim, bacarıqlı ictimai-siyasi xadim, gənclikdən ağsaqqal xarakterlərini özündə birləşdirərək cavanlara örnək olan akademik Nizami Cəfərovun sentyabrın 21-də 60 yaşı tamam olur. Onu yubileyi münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Dilçilik elminin mayaklarından olan Nizami Cəfərova möhkəm cansağlığı, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Aynel Məşədiyeva, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Elmi katibi,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
