Liviya Tunisdən başlayan, Yaxın Şərq və Şimali Afrikanı qısa müddətdə od fırtınasına çevirən ərəb baharının ən güclü küləklərinin əsdiyi ölkələrdən biri olub.
Sherg.az xəbər verir ki, NATO-nun iştirak etdiyi Birinci Liviya Vətəndaş Müharibəsi 20 oktyabr 2011-ci ildə Müəmmər Qəddafinin doğma şəhəri Sirtdə üsyançılar tərəfindən öldürülməsi ilə başa çatıb. Onun qətlindən 13 il keçir. Qəddafi hakimiyyəti dövründə çoxsaylı ittihamlara baxmayaraq, Liviyaya bugünkündən qat-qat sabit ölkə profili çəkməyə imkan verdiyinə görə hələ də bəzi dairələr tərəfindən sevilən, bəziləri tərəfindən isə nifrət edilən mübahisəli şəxsiyyətə çevrilib. Bu gün Qəddafinin hakimiyyəti müzakirə olunsa da, mübahisəsiz olan yeganə şey Qəddafinin dəbdəbə və özünü nümayiş etdirməyi sevməsi idi. Qızılla örtülmüş tapançalar və dəbdəbəli əşyalar arasında ən maraqlısı devrilmiş liderin şəxsi təyyarəsi Airbus A340 olub.
2011-ci ilin avqustunda Liviyada aylarla davam edən münaqişə üsyançı qüvvələrin Tripoliyə daxil olması ilə yekunlaşdı. Üsyançılar şəhəri ələ keçirdilər və Müəmmər Qəddafinin 42 illik hakimiyyəti MNTK-nın bir çox ölkə tərəfindən rəsmi tanınması ilə başa çatdı. Şəhərin müxalif qüvvələr tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra Tripoli dünya mətbuatı tərəfindən gündəmə alındı və Qəzzafi dövrünün qalıqları dünyaya təqdim olunmağa başladı. Bu məqamda şəhərdə ən maraqlı məqam Tripoli Beynəlxalq Hava Limanı və hava limanında Qəddafinin şəxsi təyyarəsi olub. Bəs Qəddafinin şəxsi təyyarəsinin arxasında nə dayanır?
YARI QİYMƏTƏ SATILIR
Uzun illər Qəddafiyə xidmət edən Airbus A340 tipli təyyarənin hekayəsi 1996-cı ildə Bruney şahzadəsi Jefri Bolkiahın 250 milyon dollarlıq sifarişi ilə başlayıb. Şahzadə üçün xüsusi bəzədilmiş təyyarə uçan sarayı xatırladırdı. Lakin şahzadə Cefrinin xüsusi bəzədilmiş təyyarədən çox istifadə etmək imkanı olmayıb. 1997-ci ildə bir çox Asiya ölkəsi maliyyə böhranı ilə mübarizə aparırdı və Bruney Sultanı qardaşının dövlət xəzinəsindən 14,8 milyard dollar mənimsədiyini aşkar etdi. Şahzadə Cefrinin dövlət xəzinəsindən qeyri-qanuni yollarla aldığı pullarla dəbdəbəli xərclər etdiyi, çoxlu iqamətgahlar, lüks avtomobillər, yaxtalar və A340 da daxil olmaqla 9 şəxsi təyyarə aldığı üzə çıxıb. Şahzadə əvvəlcə ittihamları rədd etsə də, 2000-ci ildə o, cinayət təqibindən yayınmaq və Bruneydə şəxsi iqamətgahını saxlamaq icazəsi müqabilində şəxsi əmlakını hökumətə təhvil verməyə razılaşıb. Transferdən 3 il sonra 250 milyon dollar xərclənən A340 dünyanın ən zəngin adamlarından biri olan Səudiyyə Ərəbistanı şahzadəsi Əl Valid bin Telal Əl Səuda 95 milyon dollara satılıb.
Əl Valid bin Telal Əl Səud aldığı təyyarədən pul qazanmaq üçün təyyarəni satmağa müştəri axtararkən ilk gördüyü potensial müştəri Qəddafi olub. 2001-ci ildə ilk dəfə təklif alanda təyyarə almağa həvəsi olmayan Qəddafi uzun müddət ölkədən kənara çıxmadığı üçün öz təyyarəsinə ehtiyac duymadığını düşünüb. Xaricə getsəydi, Liviya Hava Yollarının təyyarəsindən istifadə edərdi. Telal Əl Səud Qəddafinin fikrini daha əvvəl onunla əlaqə saxlamış şəxslərdən istifadə edərək dəyişib. A340 2003-cü ildə Qəddafi onu yoxlamaq istəyəndən sonra Liviyaya uçmuşdu. Liviya lideri təyyarəni bəyənib və onun Liviyada qalmasını istəyib ki, satış həyata keçirilməyənə qədər təyyarədə heç bir dəyişiklik olmasın. Telal Al Saud bunun sərfəli satış olacağını düşünürdü.
120 milyon dollara satılacağı təxmin edilən təyyarənin ödənişi 2 dəfəyə ediləcəkdi. Lakin Qəddafi 70 milyon dollarlıq ilk ödənişi etdikdən sonra ikinci ödənişi etmədi. Bunun üzərinə Talal Al Saud təyyarəni Almaniyadan Səudiyyə Ərəbistanına aparıb və orada texniki xidmət göstərib. Baş verənlərdən qəzəblənən Qəddafi daha sonra barışıq üçün Səudiyyə şahzadəsini Liviyaya dəvət edib. Bir neçə aylıq danışıqlardan sonra Qəddafi daha 50 milyon dollar ödəməyə razı oldu və A340-ı geri aldı. Lakin razılaşmaya uyğun olaraq, Qəddafinin Səudiyyə şahzadəsinin Misirdəki kənd təsərrüfatı fəaliyyətləri üçün 20 milyon dollarlıq dəstəyi təmin edilməyib. Beləliklə, Qəddafi yenə bildiyini edib.
2006-cı ildə texniki baxış üçün Almaniyaya gedən təyyarə orada yenidən rənglənib və gümüşü və boz xarici boya əvəzinə Liviya bayraq daşıyıcısı Afriqyah Airways-in rəngləri ilə örtülmüşdü. İstifadə etdiyi təyyarələrin ticarət təyyarələrinə bənzədiyinə əmin olub. Təyyarənin bir çox yerində Afriqyah Airways-in loqosu olan 9.9.99 sözləri var idi. Bu loqo Qəddafinin 9 sentyabr 1999-cu ildə Afrika İttifaqının yaradılmasına çağırdığı Sirt Bəyannaməsinə istinad idi.
Qəddafinin 2006-2011-ci illər arasında dəfələrlə istifadə etdiyi təyyarə Birinci Liviya Vətəndaş Müharibəsi zamanı Tripoli hava limanında qalıb. Toqquşmalar zamanı kokpitinə və gövdəsinə güllələr dəysə də ciddi ziyan görməyən təyyarə Qəddafinin ölümündən sonra mətbuata açılıb. Qəddafinin istifadə etdiyi şəxsi yataq otağı, dəbdəbəli dəri oturacaqları olan iclas və iş otaqları, cakuzi və kinoteatrı olan təyyarə vətəndaş müharibəsindən salamat çıxa bilib. 2013-cü ildə Fransada saxlanılan və VIP avadanlıqları çıxarılaraq normallaşdırılan təyyarənin Liviyada qurulacaq yeni hökumətə xidmət etməsi planlaşdırılsa da, ölkədə davam edən qarışıqlıq səbəbindən 2014-cü ildə Fransaya geri göndərilib. Bir vaxtlar Liviyada Tripoli və Tobrukda yerləşən iki fərqli hökumət arasında müzakirə mövzusu olan təyyarə 2021-ci ildə beynəlxalq səviyyədə tanınan Tripoli hökumətinə təhvil verilib.
Liviyanın keçmiş lideri Müəmmər Qəddafinin istifadə etdiyi Airbus A340 tipli təyyarə Fransadan havaya qalxaraq 2021-ci ilin iyununda Tripoli hökumətinə təhvil verildikdən sonra İstanbul Atatürk Hava Limanına gəlib. Qısa texniki xidmət müddətindən sonra təyyarə yenidən Liviyaya göndərilib və Tripoli hökumətinin xidmətinə verilib. Və təyyarə şahzadələrə və diktatorlara xidmət etmək əvəzinə, ona əmr edildiyinin tam əksi olan qanuni hökumətə xidmət etməyə başladı.
