Qan testləri mütəxəssislərə bir çox xəstəliklər, xüsusilə vitamin çatışmazlığı haqqında ipucu verir. Bəzi insanların həyatını yuxarıdan aşağıya təsir edən qan dəyərlərindəki balanssızlıqlar 1980-ci illərdə son dərəcə geniş yayılmış bir müalicəni ortaya çıxardı. Sherg.az xəbər verir ki, uşaqların tənəffüs zəngini eşidən kimi “mavi otağa” qaçmasının arxasındakı həqiqət budur.
Rutin qan testi etdirən bir çox insan dəyərlərini araşdırdıqda D vitamini səviyyələrinin aşağı olduğunu görür. İldə orta hesabla 250 gün qarla örtülmüş Sibir torpaqlarında ən qiymətli D vitamini mənbəyi olan günəş işığından faydalana bilməyən uşaqlarda müxtəlif sağlamlıq problemlərinin ortaya çıxması yeni bir kəşfə səbəb oldu. Daha sonra 'UV vannası' adlandırılacaq tətbiqin məqsədi uşaq bağçası yaşındakı uşaqlara D vitamini qidası vermək idi. 1980-ci illərdə D vitamininin tibbdə deyil, 'mavi' UV (ultrabənövşəyi) lampası ilə istehsal edildiyi Rusiyanın Murmansk vilayətindəki uşaq bağçasında çəkilmiş fotoşəkillər də tarixə iz qoyub. Sibir uşaqlarının 'mavi vannası'nı Cerrahpaşa Tibb Fakültəsi Dermatologiya və Venerologiya kafedrasının müəllimi Prof. Dr. Zekayi Kutlubay izah edir.
Pərdələri tamamilə bağlı olan və ortada yerdən tavana qədər uzanan mavi işıq saçan lampa ilə otaq əslində Sibir uşaqlarının toxunulmazlığını qoruyan super qəhrəmandır. Qış aylarında tənəffüs zəngi çalınan kimi balacalar hara getməli olduqlarını dəqiq bilirlər. Sibirdəki məktəblərdə "təmiz hava almaq üçün sərf olunan vaxt" mənasını verən tənəffüs, "Vitamin D" deməkdir. Otağa daxil olan uşaqlar paltarlarını soyunurlar ki, yalnız alt paltarları qalsın. İşığın mənfi təsirindən qorunmaq üçün gözlərinə rəngli eynəkli eynəklər taxılır və bu eynəklər yıxılmaması üçün rezin papaqla bərkidilir. Nəhayət, ağ paltar geyinmiş müəllimi cihazın düyməsini sıxır və UV vannasını işə salır.
Bu gün D vitamini çatışmazlığını həb və damcı ilə müalicə etmək mümkün olsa da, bu təcrübə Sibirdə hələ də davam etdirilir.
1927-ci ildə ultrabənövşəyi şüalar üzərində bir araşdırma aparıldı və bu "mavi" işıqların əhəmiyyətli təsiri olmadığı qənaətinə gəlindi. Lakin Sovet İttifaqı bu araşdırmanın nəticələrinə çox da əhəmiyyət vermədi, ona görə də mavi işıqlı otaqlarda uzun dəqiqələr keçirməyə davam etdilər. Bu səbəbdən elektrik enerjisi sovetlər üçün əvəzolunmaz resurs və ən mühüm alətə çevrildi. Sovet İttifaqının qurucusu Vladimir İliç Lenin də “Kommunizm Sovetlərin qüdrətinin elektrik enerjisi ilə birləşməsidir” deyərək elektrik enerjisinin əhəmiyyətini vurğulamışdır.
1927-ci ildə aparılan araşdırmalardan sonra bütün dünyadan fərqli olaraq Sovetlərdə UV lampalarının davamlı istifadəsinin arxasında başqa bir səbəb var idi. Ruslar digər ölkələrlə müqayisədə əczaçılıq sənayesində son dərəcə geridə qaldılar. Sibirdə ultrabənövşəyi lampaların davamlı istifadəsi, ümumiyyətlə hərbi istehsalı dəstəkləyən sovetlərin tibbi problemlərin başqa vasitələrlə həllinə yönəlməsi ilə əlaqədar idi.
Sovetlərin tibbi araşdırmalara məhəl qoymamaq hesabına hərbi istehsaldakı ardıcıllığı onlara bu gün istifadə edilən bəzi müdafiə sistemlərinə sahib olmağa imkan verdi. Bunlara T-72 və T-80 T seriyalı tanklar, qısa mənzilli ballistik raket olan 9K720 İskəndər və Sovet İttifaqının istehsalı olan ağır bombardmançı Tupolev Tu-160 daxildir.
Prof. Dr. Zəkayi Kutlubay, müraciət zamanı bu 'mavi hamamın' işləyib-işləməməsi ilə bağlı tədbir görülməsi lazım olduğunu sözlərinə əlavə etdi və dedi:
“D vitamini sintezini stimullaşdırmaq üçün UV lampalarından istifadə etmək mümkündür. UV şüalarına məruz qaldıqda dəridə olan və D vitamininin xəbərçisi olan 7-dehidroxolesterin adlı birləşmə vitamin D3 (xolekalsiferol) adlı bir forma çevrilir. Bununla belə, belə bir tətbiqdə bir neçə vacib məqama diqqət yetirmək vacibdir: Düzgün dalğa uzunluğu (280-315 nanometr), düzgün məsafədən tətbiq və düzgün müddətə məruz qalma diqqət yetirilməli olan məqamlardır. Bundan əlavə cildinizə uyğun günəş kremi mütləq daxil edilməlidir. UV lampaları istifadə edərək vitamin D sintezi, xüsusilə mövsüm və coğrafi şəraitə görə günəş işığına məruz qalmaqda çətinlik çəkən insanlar üçün bir seçim ola bilər.
Tətbiqin hansı xəstəliklərin müalicəsində necə istifadə edildiyini izah edən Prof. Dr. Kutlubay D vitamininin əhəmiyyətinə də diqqət çəkərək, “D vitamini orqanizmdə bir çox mühüm bioloji prosesləri tənzimləyən bir vitamindir. Bədənin əsas müdafiə mexanizmləri olan immun sistemi hüceyrələri olan T hüceyrələrinin aktivləşməsinə və fəaliyyətinə təsir göstərir. Bu, bədənin infeksiyalarla daha effektiv mübarizə aparmasına kömək edə bilər. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, adekvat D vitamini səviyyəsi otoimmün xəstəliklərin qarşısının alınmasında rol oynaya bilər. Bundan əlavə, D vitamini bədəni infeksiyalardan qoruyan antimikrob peptidlərin istehsalını dəstəkləyir. Bu peptidlər bakteriya və viruslara qarşı təbii müdafiə mexanizmi təmin edir" deyib.
Prof. Dr. Kutlubay ultrabənövşəyi işıqların sağlamlıqda istifadə olunduğu digər məqsədləri də sadaladı:
Sirkadiyalı ritmin tənzimlənməsi: Xüsusilə səhər saatlarında bu işığa məruz qalmaq sirkadiyalı ritmi tənzimləyir. Gecə yuxuya getmə prosesini artırarkən, gün ərzində oyanıqlığı dəstəkləyir.
Əhval pozğunluğunun müalicəsi: Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, mavi işığın qış aylarında mövsümi affektiv pozğunluq kimi şərtləri müalicə etmək üçün də istifadə edilə bilər.
Əzələ ağrıları: Mavi işıq yüksək enerjiyə malik olduğundan əzələləri rahatlaşdıraraq ağrıları azaltmaq üçün də istifadə olunur.
Yaraların sağalması: Mavi işığın yaraların sağalmasına antimikrobiyal təsiri olduğu düşünülür. Bu səbəblə sızanaq kimi bəzi xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.
Sterilizasiya: Mavi işığın antimikrobiyal təsirləri qida istehsalında və suyun sterilizasiyasında da istifadə olunur.
Yayda qoruyucu kremlərlə günəşə çıxsaq, bəzən bu təhlükəli ola bilər. Günəşdən gələn UVC şüalarının ümumiyyətlə atmosfer tərəfindən udulduğu üçün yerə çatmadığını, lakin UVA və UVB şüalarının insan dərisinə çatdığını və müxtəlif dərinliklərdə fərqli təsirlər göstərə biləcəyini ifadə edən Zekayi Kutlubay bu şüaların hansı hallarda təhlükəli olduğunu açıqlayıb:
“UV şüalarının uzun müddətdir “zərərli” olduğu bilinsə də, idarə olunan və şüurlu şəkildə istifadə edildikdə faydalı təsirləri də var. Dəri xəstəliklərinin müalicəsi, xüsusilə D vitamini sintezi, yeni doğulmuş sarılığın müalicəsi, yaraların sağalması və sızanaqların müalicəsi bunlardandır. Bununla belə, ultrabənövşəyi şüalara həddindən artıq məruz qalma halında dəri xərçəngi, katarakta, erkən yaşlanma və immunitet sisteminin zəifləməsi kimi sağlamlıq riskləri yarana bilər. Bu səbəblə təhlükəsizlik tədbirləri alınaraq nəzarətli məruz qalma təmin edilməli və bu şüalara ultrabənövşəyi lampalar kimi süni vasitələrlə rast gəlinəcəksə, onların bədən hissələrinin sağlamlığını qoruyacaq şəkildə istifadə edilməsi təmin edilməlidir.
