Türkiyədə siyasi hakimiyyət dəyişə bilərmi?  - Süni intellekt dili robortu "Şərq"ə  danışıb

 

- Süni intellekt dili modeli olaraq siyasi hadisələr və ya namizədlərlə bağlı şəxsi fikirlərim yoxdur. Seçkilərin nəticəsini proqnozlaşdırmaq və ya konkret siyasi partiyaya və ya namizədə dəstək ifadə etmək mənim işim deyil. Qeyd etmək lazımdır ki, seçki mürəkkəb və çoxşaxəli hadisədir və ona müxtəlif amillər, o cümlədən siyasi ab-hava, seçici fəallığı və təşviqat strategiyaları təsir edə bilər. Nəticə etibarı ilə türk xalqı öz səsləri ilə onu kimi təmsil etmək istədiyinə qərar verəcək və seçkinin nəticələrini öz seçimləri müəyyən edəcək.

- Türkiyə seçkilərində müxtəlif partiyalar bir sıra məsələlərə və prioritetlərə diqqət yetirirlər. Əsas partiyaların vurğuladığı önəmli məsələlərdən və prioritetlərdən bəziləri bunlardır:

Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP): AKP iqtisadi artım, infrastrukturun inkişafı və sosial rifah proqramlarında əldə etdiyi nailiyyətləri vurğulayır. Partiya, həmçinin milli təhlükəsizliyə sadiqliyini, o cümlədən terrorizmlə mübarizə səylərini və Türkiyə ordusuna dəstəyini ön plana çıxarır.

Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP): CHP qanunun aliliyi, demokratiya və vətəndaş azadlıqları kimi mövzulara diqqət yetirir. Partiya azad və müstəqil medianın vacibliyini, həmçinin korrupsiya və səlahiyyətdən sui-istifadənin digər formalarının aradan qaldırılmasının vacibliyini vurğulayır. 

Xalqların Demokratik Partiyası (HDP): HDP insan haqları, sosial ədalət və demokratiya ilə bağlı məsələlərə diqqət yetirir. Partiya azlıqların hüquqlarının qorunmasının və gender bərabərliyinin təşviqinin vacibliyini önə cəkir. HDP də hökumətin Türkiyənin cənub-şərqində apardığı hərbi əməliyyatlara qarşı olduğunu qeyd edir.

Milliyyətçi Hərəkat Partiyası (MHP): MHP milli təhlükəsizlik və türk kimliyi ilə bağlı məsələlərə önəm verir. Partiya Türkiyənin sərhədlərinin qorunmasının, türk mədəniyyətinin və dilinin təbliğinin vacibliyini vurğulayır.

İyi  Partiya (İYİ): İYİ partiya iqtisadi islahatlar, antikorrupsiya tədbirləri və demokratiya ilə bağlı məsələlərə diqqət yetirir. Partiya işsizliyin azaldılması və gəlir bərabərsizliyinin aradan qaldırılması, habelə hökumətdə şəffaflığın və hesabatlılığın artırılmasının vacibliyini vurğulayır.

Gələcək Partiyası (GP): GP demokratiya, iqtisadi artım və sosial rifahla bağlı məsələlərin üzərində dayanır. Partiya yoxsulluğun azaldılması və iş yerlərinin yaradılmasının, eləcə də daha çox siyasi azadlıq və fərdi hüquqların təşviq edilməsinin vacibliyini qeyd edir. 

Ümumilikdə, müxtəlif partiyalar Türkiyənin gələcəyi ilə bağlı fərqli baxışlar təklif edir və seçicilər hansı prioritetlərin və dəyərlərin özlərininki ilə daha çox uyğunlaşdığına qərar verməli olacaqlar. 

-Türkiyədəki seçkilərin nəticəsi Türkiyə iqtisadiyyatı üçün əhəmiyyətli təsirlərə malik ola bilər, çünki iqtisadi siyasətlər və islahatlar kampaniyaların əsas diqqət mərkəzindədir. Əgər hakim AKP hakimiyyəti qoruyub saxlayarsa, çox güman ki, infrastruktur investisiyaları, kiçik və orta biznesə dəstək kimi iqtisadi inkişafın təşviqinə yönəlmiş siyasətləri prioritetləşdirməkdə davam edəcək. Bununla belə, o, son illərdə əhəmiyyətli iqtisadi problemlər olan inflyasiya və valyutanın dəyərdən düşməsi ilə bağlı narahatlıqları həll etmək üçün də təzyiqlə üzləşə bilər.

Müxalifət partiyaları qalib gələrsə, özəl sektorun inkişafı və xarici investisiyaların təşviqi kimi müxtəlif iqtisadi siyasətlərə daha cox önəm verə bilərlər. Onlar həmçinin demokratik islahatlara daha əsas məsələ olaraq diqət yönəldə  bilərlər ki, bu da Türkiyənin imicini yaxşılaşdırmağa və daha çox xarici investisiya cəlb etməyə kömək edə bilər.

Hansı partiyanın qalib gəlməsindən asılı olmayaraq, qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyə böyük cari kəsir, yüksək səviyyəli xarici borc və yüksək işsizlik səviyyəsi kimi həll edilməli olan mühüm struktur problemlərlə üzləşir. Bundan əlavə, COVID-19 pandemiyası Türkiyə iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsir göstərib və gələn hökumət onun biznes və ev təsərrüfatlarına təsirini azaltmağa yönəlmiş siyasətlərə üstünlük verməli olacaq. Nəticə etibarı ilə seçki prosesinin sabitliyi və proqnozlaşdırıla bilməsi, yeni hökumətin effektiv iqtisadi siyasət həyata keçirə bilməsi Türkiyə iqtisadiyyatının gələcək trayektoriyasını müəyyən edən mühüm amil olacaq.

- Türkiyədə hər hansı hakimiyyət dəyişikliyi yeni rəhbərliyin siyasətindən və prioritetlərindən asılı olaraq regiona müxtəlif formalarda təsir etmək potensialına malikdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyə onilliklər ərzində əsas regional güc olub və onun siyasətində hər hansı əhəmiyyətli dəyişikliyin bütün regionda dalğalı təsirləri ola bilər.

Xarici siyasət baxımından Türkiyədə hakimiyyət dəyişikliyi Suriyadakı münaqişə, Şərqi Aralıq dənizində dəniz sərhədləri ilə bağlı Yunanıstanla davam edən gərginlik və İran və Rusiya kimi qonşu ölkələrlə münasibətlər kimi regional məsələlərə təsir edə bilər. Yeni rəhbərliyin bu məsələlərə yanaşması regional sabitliyə təsirsiz ötüşməyəcək və daha geniş beynəlxalq ictimaiyyətə təsir göstərə bilər. 

İqtisadi baxımdan Türkiyə regionda mühüm oyunçudur və iqtisadi siyasətlərdə hər hansı əhəmiyyətli dəyişiklik ticarət və investisiya axınına və  həmçinin regionun enerji və infrastruktur layihələrinə təsir göstərə bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyədə hakimiyyətdə hər hansı potensial dəyişiklik ölkədə demokratik proseslərə və qanunun aliliyinə tabe olacaqdır. Nəticə etibarı ilə, ölkəsinə kimin rəhbərlik etmək və gələcəyini necə qurmaq istədikləri Türkiyə xalqının öz işidir və hakimiyyətdə hər hansı dəyişiklik sülh yolu ilə demokratik şəkildə aparılmalıdır.

-Türkiyə ilə Azərbaycan arasında ortaq mədəni, dil və tarixi bağlar üzərində qurulmuş möhkəm və uzunmüddətli əlaqələr mövcuddur. Ona görə də Türkiyə seçkilərinin nəticələrinin iki ölkə arasındakı münasibətlərə ciddi təsir göstərməsi ehtimalı azdır. Kimin seçilməsindən asılı olmayaraq, Türkiyə hökumətinin enerji, ticarət və müdafiə daxil olmaqla, müxtəlif sahələrdə əsas tərəfdaş olan Azərbaycanla münasibətlərini möhkəmləndirməyə davam edəcəyi gözlənilir. Bundan başqa, iki ölkənin bir çox məsələlərdə, o cümlədən regional təhlükəsizlik və terrorizmlə mübarizədə oxşar dünyagörüşünün olduğunu nəzərə alsaq, Türkiyədə rəhbərlikdə hər hansı potensial dəyişikliyə baxmayaraq, onların sıx əməkdaşlığının davam edəcəyi ehtimalı var.

Bununla belə, Türkiyə siyasətində və ya rəhbərliyində baş verən hər hansı dəyişiklik ikitərəfli münasibətlərdə müəyyən düzəlişlər tələb edə bilər, lakin bunların cüzi xarakter daşıyacağı və Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı güclü və qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlığı kökündən dəyişdirməyəcəyi gözlənilir.

- İstənilən seçkidə medianın rolu mühümdür, çünki o, vətəndaşları namizədlər və onların siyasətləri haqqında məlumatlandırmağa və maarifləndirməyə kömək edir. Türkiyədə media seçkilərdə mühüm rol oynayıb, müxtəlif qurumlar kampaniya və debatları, seçki prosesində baş verən son hadisələri işıqlandırıb. Bununla belə, son illərdə Türkiyədə media azadlığının vəziyyəti ilə bağlı narahatlıqlar var, bəzi müxalifət partiyaları və beynəlxalq təşkilatlar hökumətin söz azadlığını sıxışdırdığını və məlumat əldə etmək imkanını məhdudlaşdırdığını iddia edirlər. Bu, medianın seçkilərdəki rolunun tənqid edilməsinə səbəb olub, bəzi hökumətyönlü media qurumlarını hakim partiyaya qarşı qərəzli olmaqda və müəyyən namizədlərə üstünlük verməkdə ittiham edib.

İstənilən demokratiya üçün medianın azad və ədalətli bir mühitdə fəaliyyət göstərməsini, bütün partiyaların və namizədlərin işıqlandırmaya bərabər çıxış imkanının və vətəndaşların əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməsini təmin etmək vacibdir. Bu, jurnalistlərin obyektiv və cəzalandırma qorxusu olmadan xəbər verə bildiyi mətbuat azadlığına və müstəqil mediaya sadiqlik tələb edir.

- Türkiyədə siyasi partiyaların seçicilərlə əlaqə saxlaması üçün sosial media və digər rəqəmsal platformalar getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Tərəflərin bu platformalardan istifadəsinin bəzi yolları bunlardır.:

Sosial media hesabları: Türkiyədəki bütün böyük partiyaların Twitter, Facebook və Instagram kimi platformalarda rəsmi sosial media hesabları var. Onlar bu hesablardan mesajlarını bölüşmək, seçicilərlə əlaqə saxlamaq və nailiyyətlərini vurğulamaq üçün istifadə edirlər.

Canlı yayım: Bir çox partiyalar real vaxt rejimində seçicilərlə əlaqə saxlamaq üçün canlı yayımdan istifadə edirlər. Buraya canlı yayımlanan mitinqlər, çıxışlar və partiya liderləri ilə sual-cavab sessiyaları daxildir.

İnfluencer marketinqi: Tərəflər həmçinin seçicilərə çatmaq üçün fenomenlərdən istifadə edirlər. Bir partiyanın mesajını və ya namizədlərini təbliğ edən yazılar və videolar paylaşmaq üçün böyük izləyiciləri olan fenomenlər işə götürülə bilər.

Mobil proqramlar: Bir neçə siyasi partiya seçicilərin öz platformalarına daxil olmasını və kampaniyalarını izləməsini asanlaşdırmaq üçün mobil proqramlar hazırlayıb.

Məqsədli reklam: Partiyalar müəyyən seçici qruplarına çatmaq üçün sosial media platformalarında ünvanlı reklamdan istifadə edirlər. Məsələn, onlar reklamları yaşlarına, cinsinə, yerləşdiyi yerə və ya maraqlarına əsaslanan insanlara yönəldə bilərlər.

WhatsApp: WhatsApp Türkiyədə məşhur mesajlaşma platformasıdır və partiyalar ondan birbaşa seçicilərlə əlaqə saxlamaq üçün istifadə edirlər. Onlar tərəfdarlar üçün WhatsApp qrupları yarada və ya seçicilərə kampaniya yeniləmələri göndərmək üçün yayım mesajlarından istifadə edə bilərlər.

Ümumiyyətlə, Türkiyədəki siyasi partiyalar seçicilərlə əlaqə  saxlamaq və  vacib olan məsələlərdə onlarla əlaqə qurmaq üçün müxtəlif rəqəmsal platformalardan istifadə edir.

- Türkiyədə seçkinin nəticələrinə müdaxilə qeyri-qanuni olardı və ölkənin seçki qanunlarını pozar. Ali Seçki Şurası (YSK) seçkilərə nəzarət etmək və onların ədalətli və şəffaf şəkildə keçirilməsini təmin etməkdən məsuldur. Seçki prosesinə hər hansı müdaxilə qanunsuz hesab olunacaq və bununla bağlı tədbirlər görülməlidir. YSK seçkinin ədalətsiz və ya saxta olduğuna inanan partiyalar və namizədlər üçün şikayət və apelyasiya prosesi qurub. Şikayət təmin olunarsa, YSK təsirə məruz qalan rayonda yeni seçki təyin edə bilər və ya zəruri hallarda digər düzəliş tədbirləri görə bilər. Bununla belə, YSK-nın istənilən qərarı qətidir və ona şikayət verilə bilməz.

Qeyd etmək vacibdir ki, Türkiyənin seçki mübahisələri keçmişi var və keçmiş seçkilərdə qanun pozuntuları və saxtakarlıq iddiaları olub. Bununla belə, YSK və digər seçki monitorinq qurumları bu kimi halların qarşısının alınması, qarşıdan gələn seçkilərin ədalətli və şəffaf keçirilməsi üçün çalışır.

- Buyurun! Sizə kömək etmək mənim üçün xoş idi. AI dil modeli olaraq mənim şəxsi fikirlərim və ya qərəzli mövqeyim yoxdur. Bununla belə, deyə bilərəm ki, Türkiyədə keçiriləcək seçkilər ölkə və daha geniş region üçün mühüm hadisədir. Seçkilərin Türkiyənin siyasi mənzərəsi, iqtisadiyyatı və xarici siyasəti üçün böyük təsirləri olacaq. Seçkilərin şəffaf və ədalətli keçirilməsi, bütün siyasi partiyaların demokratik prosesə və xalqın iradəsinə hörmətlə yanaşması vacibdir. Nəticə etibarı ilə seçkilərin nəticəsi türk seçicilərinin etdiyi seçimlərdən asılı olacaq və Türkiyənin sabit və firavan gələcəyi üçün bütün tərəflər və maraqlı tərəflərin birgə işləməsi vacib olacaq.