EMİN SABİTOĞLU RUNUNA BƏLƏNMİŞ ÜLVİ XATİRƏM

vidalaşmasının 40-cı günüdür. Sabit Rəhmanın evində düzənlənmiş anım

mərasimində Azərbaycanın tanınmış sənət adamları, Emin bəyin ən yaxın

qohum-əqrəbaları, vəfalı dostları, tanışları bu hüzünlü gündə bir araya gələrək

ülvi xatirəsini yad etməklə son vəfa borcunu yerinə yetirir, ruhuna fatihələr

oxuyurdular. Ata ocağında bəlkə də ruhu başımızın üzərində dolaşırdı nə

biləsən? Bu duyusal gecədə gözümün önümdən çox əhvalatlar kino-lenti kimi

həzin-həzin gəlib keçdi bir anda. Emin bəylə olan bəzi xatirələrim gözyaşlarımla

birlikdə könlümə pünhanca süzülməkdə idi. Nə yazıq ki, Azərbaycanımızın

dünya çapında olan adlı-sanlı neçə-neçə məşhur alimlərimizi, tanınmış incəsənət

xadimlərimizi qeyb edirik günlərin birində. Dünyanın qədəri belə imiş sən

demə. Atam Cəmil Əkbərin “Dünya” rədifli bir gəraylısı bu məqamda necə də

yerinə düşür dəyərli oxucularım:

Qeyri-ixtiyari xəyallarım keçən əsrin 76-cı ilinə rəvan aldı. Emin müəllimi

Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının “Xalq Çalğı Alətləri Kafedrası”nda

təhsil aldığım 1-ci kursda Üzeyir Hacıbəylinin yaratdığı musiqi məbədinə dərs

demək üçün daxil olduğu zaman yaxından görüb tanımış, müəllim yoldaşları ilə

söhbət edərkən kənardan müşahidə etmək şərəfinə nail olmuşdum. Əsərlərini

mütəmadi olaraq Azərbaycanın Radio dalğalarından və televiziya efirindən

bu bəstəkarımızın zəngin melodiyalı könüloxşayan əsərlərini məşhur

müğənnilərimizin, ələlxüsus SSRİ Xalq Artisti Zeynəb Xanlarovanın,

Azərbaycanın Xalq Artistləri Şövkət Ələkbərovanın, Mirzə Babayevin, Gülağa

Məmmədovun, Flora Kərimovanın, Hüseynağa Hadıyevin, Akif İslamzadənin,

möhtəşəm ifalarını dinləməklə heyran qaldığımı səmimiyyətimlə etiraf

etməliyəm. Necə heyran qalmayasan? Çünki Emin Bəyin hər bir musiqiləri

insanları heyranedici, dinləyiciləri cəzbetmə qüvvəsinə malik idi. Lakin əsl bir

pedaqoq olmasını da özüm üçün kəşf etməklə yanaşı, həm də təbii bir şəxs kimi

insannlığın ali məqamında alicənablığı ilə yer alırdı söhbətində, sözündə,

rəftarında dəyərli oxucularım. Çünki Sabit Rəhman kimi ustadımızın təlimtərbiyəsi ilə pərvəriş tapmış, bəxş olunmuşdu Azərbaycan musiqi

mədəniyyətimiz üçün. Tələbə ikən bir əlimdə tar, digərində Azərbaycan aşıq sazının olduğunu

müşahidə etməsi diqqətindən yayınmadı. Konservatoriyanın fərqli bölümlərində

oxuyan tələbələrin bizim də iştirakımızla 31 dekabr tarixində düzənlədikləri

“Kapustnik” adlı yeni il şənliyində, xarici əsərlərdən bəzi nümunələri sazda

çala bilməyimi görmüşdü. Yaxından tanımağa başladığım zamandan Emin

Bəyin Azərbaycan sazına marağının çox böyük olduğunu dərk etmiş oldum.

Sən demə milli xalq alətimizin səsindən öz əsərlərində yararlanmasını,

tembrindən faydalanmasını da nəzərdə tutmuşdu irəli zamanda Emin müəllim.

İllər keçdikdən sonra bu sevdanın haradan gəldiyini özüm üçün anlamağa

başladım. Məlumdur ki, saz alətinə və saz musiqisinə münasibətin təməlini

Azərbaycan klassik musiqimizin banisi, dahi Üzeyir bəy Hacıbəyli atmışdır.

1908-ci ildə bəstələdiyi “Arazbarı” adlı kamera əsərinin timsalında və illər

keçdikdən sonra (1939) “Koroğlu” operasının bir çox məqamlarında “Osmanlı

Divani”dən “Aşıq şikəstəsindən” və s. Daha sonralar Qəmbər Hüseynli, Səid

Rüstəmov, Hacı Xanməmmədov kimi bir çox bəstəkarlarımız da saz motifləri

əsasında xalq mahnılarımıza çox yaxın olan bir çox vokal əsərlərlə zamanzaman xalqımızın ruhunu oxşamışlar. Hətta tanınmış bəstəkarımız Azərbaycanın Xalq Artistləri Fikrət Əmirov və Süleyman Ələsgərov da saz motifləri və ritmi

əsasına “Aşıqsayağı” adlı əsərini, daha sonra 1983-cü ildə “Saz və xalq çalğı

alətləri orkestri üçün “Aşıqvarı” əsərini bizim ifamızla Azərbaycan Radio və

Televiziyasının “Qızıl fondu” üçün lentə yazdırmış olduq. Məşhur bəstəkarımız

Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, Professor Aqşin Əlizadənin 70-ci

illərin ortalarında “Dəmir ağac” televiziya filmi üçün bəstələdiyi musiqi

nümunələri arasında “Cəlalı-Xalıq” adlı qədim saz havasının melodiyasından

orijinal tərzdə istifadə etdiyini xatırlatmaq istərdim. Bu musiqidə həm qədimlik

həm də çağdaşlıq eyni müstəvidə uyum içində yenilik kimi səslənməklə

ruhumuza fərəhlik gətirirdi. Daha sonralar Aqşin Bəy saz alətindən

yararlanmaqla 1991-ci ildə bəstələdiyi “V simfoniya”da bu sətirlərin

müəllifinin iştirakı və müşayiəti ilə “Dilqəmi” adlı aşıq havasının

səsləndirilməsi (https://www.youtube.com/watch?v=TPVe0iCmBN8&t=789 saat 14.06 – 15.15)

və televiziya ekranı üçün görüntülü lentə alınması (1991-ci il 5 may tarixində

Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında məşhur dirijor Rauf

Abdullayevin şefliyində lentə alındı) ilə daha bir yeniliyə imza atmış oldu.

1981-ci ildə Azərbaycanın məşhur saz-söz ustadı Aşıq Alının 180 illiyi

münasibəti ilə əlaqədar görkəmli bəstəkarımız, Xalq Artistimiz, SSRİ dövlət

mükafatı laureatı Cahangir Cahangirovun məxsusi olaraq bu əlamətdar tədbir

üçün yazdığı “Aşıq Alı Kantatası”nda da bu sətirlərin müəllifinin iştirakı ilə saz

partiyasını çalmağım təbii ki, Emin bəyin nəzərini bir daha cəlb etmişdi.

Bu minvalla 1982-ci ildə Azərbaycan musiqili komediyası üçün yazıçı

Xalidə Hasilovanın librettosu əsasında “Nəğməli könül” adlı əsərinə Emin

Sabitoğlunun simfonik orkestr üçün bəstələdiyi musiqilər arasında “İstəməm”

adlı ritmik xarakterli, “Şur”ladına təməllənən gözəl bir vokal əsərdə saz

partiyasını çalmaq üçün musiqili komediya teatrına, müəllifin xoş məramı ilə

dəvət edildim. Əməkdar İncəsənət Xadimi Həsənağa Qurbanovun

(Konservatoriyadan 1976-1981-ci illərdə olan tələbə yoldaşım idi. Məkanı cənnət olsun)

dirijorluğu ilə “İstəməm” adlı musiqini çalaraq o dönəmdə populyar olan məşhur

müğənnimiz (SSRİ Xalq Artisti Rəşid Behbudovun rəhbərliyindəki musiqi kollektivinin

üzvü) Xədicə Abbasovanı müşayiət etməyimi də xalqımıza bildirmək istərdim.

Bu səbəblə də “Nəğməli könül” tamaşasında olan Emin Bəyin o xüsusi

əsərini çalmaq üçün ayda bir neçə dəfə Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili

Teatrının tamaşasına gedərdim. Onu da qeyd etməliyəm ki, simfonik alətlərin

müşayiətində sazın orijinal səslənməsi həm də o dönəmdə bir yenilik kimi teatr

seyirçiləri tərəfindən rəğbətlə qarşılanması alqışlardan bəlli idi.

Azərbaycan aşıq sazına, musiqisinə və zəngin ritminə olan məhəbbətinin

nəticəsi idi ki, Emin Bəy 1984-cü ildə rejissorlar Həsənağa Turabov və Əbdül

Mahmudov tərəfindən ekranlaşdırılan “Qanlı zəmi” (sovetlər dönəmində bu filmin

adı bir neçə dəfə dəyişdi: “Qaçaq Nəbi”, “Atrları yəhərləyin”) filminin musiqilərini

bəstələyərkən saz melodiyalarını xatırladan fərqli ahəngindən istifadə etmişdir.

Hətta bu musiqinin lentə yazılması üçün, saz və ud alətimi, səsləndirmək

(Bax: https://www.youtube.com/watch?v=yqXzjum0qKM saat 24.51 – 25.54 ) məramı ilə

Moskvaya, (“Mosfilm” studyasına səs yazısını qeyd etmək üçün ) rəsmi olaraq Emin

Sabitoğlunun başqanlığında ezam olunmuşduq. Xatırlatmaq istərdim ki, 1986-cı

ildə Azərbaycanın Dövlət Mükafatına layiq görülən bu filmdə səsləndirilən

“Qaçaq Nəbi” (digər bir adı “Dərbəndi”) adlı klassik aşıq havasını oxumaq üçün

Xalq Artistimiz Niyaməddin Musayevi sazımla müşayiət etmişdim. (Bax:

https://www.youtube.com/watch?v=yqXzjum0qKM saat 14.40 - 17.09)

Yeri gəlmişkən Emin Bəylə bağlı bir xatirəm məhz bu filmin musiqisinin

simfonik partiyasının nota yazılması ilə bağlıdır qiymətli oxucularım. O

dönəmdə Moskvanın məşhur “Rossiya” mehmanxanasında qaldığımız zaman

Emin Bəyin istirahət etdiyi otağa bir məramla qədəm qoyduğum zaman masa

üzərindəki not vərəqlərinə filmin musiqisini yazdığına şahid oldum. Kiçik otağa

nəzər salarkən fortepiano alətinin olmadığı diqqətimi çəkdi. Fortepiano olmadan

partituranı necə yazdığına, heyrət etdim. Filmin kadrlarına istinad edərək bütün

musiqinin mətnini öz duyğularına və ilhamına təməllənərək, düşüncəsinin

süzgəcindən keçirərək filmdə cəryan edən hadisələrə münasib, mövzunun

ruhuna uyğun harmonik səslərlə birbaşa bəstələyərək, eyni zamanda partitura

halında nota köçürə bilməsi, mənim üçün Emin Bəyin istedadının ən yüksək

dərəcədə olduğunun göstərgəsi idi. Bütün filmin musiqisini gecə sübhə qədər

təcili nota yazıb bitirdikdən sonra növbəti gün “Mosfilm” studyası nəzdində

fəaliyyət göstərən simfonik orkestr heyyətinin rahat çalabilməsi (hər bir alətlər

üçün yazılmış pariyaların çoxaldılıb məşqlər edə bilməsi üçün) üçün yekunlaşdırması

Emin Bəyin bəstəkarlığın fanatiki və sənətinin fövqəladə dərəcədə vurğunu

olduğunun təcəllisinin isbatı idi. Məhz Emin Bəy bu hadisə ilə ömrümə nəqş

olundu ki, 38 il aradan sonra bu gün də bu unudulmaz xatirəmlə könül

dünyamda yaşamqdadır əziz oxucularım.

1985-ci ildə Emin müəllimlə bağlı daha bir xatirəmi də oxucularımızla

paylaşmaq istərdim. Günlərin birində yeni əsəri üzərində məşqimizi

gerçəkləşdirmək üçün məni ata evinə sazımla dəvət edərkən çox sevinmişdim.

Sabit Rəhmanın ocağına qədəm qoyub böyük otağa daxil olduğumda qədim

fortepiano aləti diqqətimi çəkdi. Fortepianoya tərəf yaxınlaşdığımda Emin Bəy

mənə dedi ki, “sənə bir kaset quracam, dinlə! Sonra yeni əsərim üzərində

məşqlərə başlayaq”. Ev şərayitində yazılmış 60 dəqiqəlik kaseti maqnitafona

yerləşdirib düyməsinə toxunduğu zaman tanımadığım bir xanım müğənninin

məlahətli tembrə malik gözəl səsini, ifaçılıqdakı özünəməxsus fantaziyalarını

dinlərkən heyrətlər içində qaldım. Öz dəst-xətti, öz üslubu ilə heç kimsəyə

bənzəməyən bu oxuyan sənətçi xanıma Emin müəllimin verdiyi qiymət idi ki,

mənimlə ilk dəfə paylaşdı. Nəhayət bir neçə ifanı zövq ala-ala dinlədikdən sonra

oxuyan müğəninin kim olduğunu xəbər aldım. Dedi ki, Brilliant Dadaşova.

Anladım ki, Emin müəllimin kəşf etdiyi neçə-neçə məşhur sənətkarlar,

müğənnilər arasında Brilliant xanım da yer almışdır. Məhz bu kəşfindən sonra

iki musiqinin ilk ifaçısı Brilliant xanım olduğunun şahidiyəm qiymətli

oxucularım. Təxminən 1986-cı ildə yazıcı Məmmədiyyə Yusifzadənin ssenarisi

əsasında quruluşçu rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun çəkdiyi “Aşığın arzuları”

adlı televiziya filminin iki musiqisindən birinin adı “Aşıq Gəncəli Dağlar” idi.

Bu əsərin səs yazısı kiçik tərkibdə olan musiqi qrupu ilə Bakı şəhərinin

“Fioletov” adlı küçəsənidə yerləşən səsyazma studyasında Brilliant Dadaşovanın

oxuması ilə və bizim saz müşayiətimizlə nəticələndi. Etiraf etməliyəm ki, qısa

bir zamanda bu mahnı Azərbaycanın gənc müğənnilərinin repertuarında o

dönəmdə yer almaqla yanaşı həm də toy-düyünlərimizdə populyarlıq qazandı.

Bu möhtəşəm ifadan az bir vaxtdan sonra bir çox müğənnilər də onları sazımla

müşayiət etməyi arzulasalar da bu təklifi qəbul etmədim. Çünki Brilliant xanım

şahanə ifası ilə Emin bəyin bu gözəl musiqisinə öz qeyri-adi səviyyədə olan

professionallıq möhrünü vurmuşdu.

Dəyərli oxucularım çox təəssüf edirəm ki, ikinci müşayiət etdiyim

musiqinin adını unutsam da Emin Bəyin bu əsərinin melodiyası hələ də

xatirimdədir. Musiqisevərlərə sadəcə olaraq notunu yazıb çatdırmaqla Emin

Bəyin bu əsərinin unudulmaması üçün vəfa borcumu vermək istərdim:

Emin Bəy Azərbaycan və Türk sevdalı bir şəxsiyyət-bəstəkar idi ki,

əsərlərində Azərbaycançılıq və Türkçülük abı-havası bir çox əsərlərində

sezilirdi. Xüsusən də sazla müşayiət etdiyim musiqilərində.

Bu məhəbbət idi ki, bir zamanlar (1994-2000) da İstanbul Texnik

Universiteti Konservatoriyasında kompozisyon, nəzəriyyə üzrə dərs dediyi

tələbələr Emin Bəyi heç unutmamışlar. Və kövrək xatirələrlə Süleyman Şenel,

Sərkan Erdəm, Oğuzxan Balçı və neçə-neçə tələbələri indi də əziz müəllimlərini

yad etməkdədirlər.

Musiqisevərlərimizə bir maraqlı məlumatı da çatdırmaq istərdim Emin

Bəyin yaradıcılığı ilə əlaqədar. Konservatoriyada çalışdığı dönəmdə Professor

Cahangir Tərzi adlı şairin sözlərinə İstanbul Texnik Universiteti üçün xüsusi bir

əsər də yazmışdı Emin müəllim. Konservatoriyanın bağlama müəllimi Cahangir

Tərzinin professorluq üçün “Yüksək Okul Kurumu”ndan (YÖK) 2015 ilində

rəsmi olaraq mənə göndərilən çalışmalarına rəy verdiyim zaman, sənədlərin

arasında Emin Bəyin partiturasını da görmüş oldum. Sonralar bu partituranı

musiqişünas alimimiz, 700 məqalənin 53 elmi kitabın müəllifi, Fəlsəfə Elmləri

Doktoru Professor Babək Qurbanova təqdim etdim ki, ana vətənimiz

Azərbaycana gedərkən özü ilə götürsün. Bu məramla da tədqiqatçımusiqişünaslarımızın diqqətinə çatdırılsın. Ələlxüsus da gözünün nuru vəfalı

qızı, musiqişünas alim, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət

Universitetinin rektoru Professor, Ceyran xanım Mahmudovanın arxivində

yerini alsın.

Nurlu xatirən ürəyimdə yaşamaqda, gözəl tembrə malik səsin, danışığın

mənalı tövsiyələrin, sözlərin-söhbətlərin xəyalımda daima səslənməkdədir Emin

müəllim. Xalqımız üçün ərməğan etdiyin neçə-neçə möhtəşəm əsərlərinlə

millətimizin ruhunda, könül dünyasında hər zaman, hər an yaşamaqdasan. Çünki

sən Azərbaycanımızın özüsən, səsisən, nəfəsisən, gələcəyə səsləyən ecazkar

musiqlərinin nəcib ruhu ilə. Bununla belə musiqilərinin sədası Azərbaycan

sərhədlərini çoxdan aşmaqla qədim türk ellərində sevilərək Türksoylu sənətcilər

tərəfindən daima ifa olunmaqdadır. Qaziantep Universiteti Türk Musiqisi Dövlət

Konservatoriyadakı gələcəyinə inandığım tələbələrim: Dünya Təkin (TRT

sənətcisi), Leyla Telçəkən (TRT-nin 19 oktyabr 2022 tarixində düzənlədiyi səs yarışının 3-

cü dərəcəli diplomunun sahibi), Nəşə Dəmir, Buket Kılınçoğlu, Hivda Taş, Canan

Işık, Həvva Koroğlu, Zeliha Kaplan, Dərya Busə Maral, Fatoş Kil, Könül

Taksoy, Ebru Erol, Yazgül Altun bizim yönləndirməmizdə Sizin vokal

incilərinizi böyük məhəbbətlə öyrənib şövqlə oxumaqla ruhunu şad

etməkdədirlər. “Azərbaycan”, “Nə gözəldir”, “Nə gözəldir Azərbaycan”,

“Neyləyim”, “Dərələr”, “Dağlar”, “Sən olmuşam”, “Əsən yellər” və s. bu kimi

qüdsiyyət simgəsi şahanə əsərlərinizin timsalında.

Məkanın cənnət, ruhun şad olsun, ey mübarək insan Emin müəllim!