Demensiya (demans) zehni qabiliyyətlərin mütərəqqi azalması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Adətən yaddaş itkisi, düşünmə, problem həll etmə və dildən istifadə kimi idrak funksiyalarının pisləşməsi ilə özünü göstərir və gündəlik həyat fəaliyyətlərinə təsir edə bilər.
“Sherg.az” “NTV.com.tr”yə istinadən bildirir ki, mütəxəssislər demans riskini azaltmaq üçün sağlam həyat tərzi vərdişlərinin mənimsənilməsini vacib sayır. Bu barədə “Washington Post” qəzetində məqalə dərc edilir. Demans adətən beyin hüceyrələrinin zədələnməsi və ya ölümü nəticəsində baş verir. Beyin hüceyrələrinin bu itkisi beynin normal funksiyalarını yerinə yetirməsini çətinləşdirir. Demans adətən yavaş-yavaş irəliləyir, lakin bəzi növlərdə simptomlar birdən görünə bilər. Demansın məlum müalicəsi yoxdur və qarşısını almaq mümkün deyil. Bununla belə, demans riskini aradan qaldırmaq mümkündür. Pittsburq Universitetinin geriatrik tibb üzrə dosenti Kristin E.Kistler bildirib ki, ümumiyyətlə, sağlamlığımız üçün faydalı olduğunu bildiyimiz bütün şeylər demensiyanın qarşısını almaq üçün yaxşıdır. Məsələn, istənilən yaşda siqaretdən imtina hər zaman faydalıdır. Bu, beynimizi sağlam saxlamağa kömək edəcək. Demensiyadan qorunmaq üçün tövsiyə edilən qaydalara Aralıq dənizi pəhrizi də daxildir. Bu, 15 qaydanın birincisidir. Aralıq dənizi pəhrizi bitki əsaslı qidalarla zəngindir. Tədqiqatlar göstərir ki, yüksək tərəvəz istehlakı yaşla əlaqədar zehni geriləmənin sürətini azaldır. Belə bir pəhriz altsheymer xəstəliyinin simptomlarını da yüngülləşdirə bilir. Araşdırmalar göstərir ki, artıq çəki demensiya üçün risk faktorudur. Xəstələr dondurma, kartof qızartması və donuz ətindən imtina etməlidirlər. Çəki nəzarətindən əlavə, idman hərəkətləri, məşq ürək xəstəliyi, demans və digər sağlamlıq problemləri riskini azaldır. Tədqiqatlardan əldə edilən sübutlar göstərir ki, adi peyvəndlər altsheymer və digər demens növlərinin qarşısını almağa kömək edə bilər. Şingles və qrip peyvəndi ilə bağlı araşdırmalar peyvənd edilmiş insanlarda riskin azaldığını göstərir. Multivitaminlərin koqnitiv faydalarını araşdıran araşdırmalara görə, gündəlik multivitamin 60 yaş və daha yuxarı insanlarda yaddaş itkisini təxminən iki il ləngidə bilir. Araşdırmalar göstərir ki, hava çirkliliyinə məruz qalma demensiya riskini artırır, təmiz hava isə riski azaldır. Yaşlı insanlar yıxılanda tez-tez başdan zədə alır. Tədqiqatlar göstərir ki, hətta orta dərəcəli zədə (hətta gənc olduğunuz zaman da) qocaldığınız zaman demans inkişaf riskinizi artıra bilər. Qulaqların eşitmə dərəcəsi də önəmlidir. Özünüzü yüksək səslərdən qorumaq üçün qulaqlıqlardan və ya səs-küyü aradan qaldıran qulaqcıqlardan istifadə edilməlidir. Tədqiqatlar göstərir ki, sosial əlaqələri qoruyan insanlar tək yaşayanlara nisbətən demensiyaya daha az meyillidirlər. Mütəxəssislər pandemiya zamanı məcburi izolyasiyanın riskə səbəb ola biləcəyini düşünürlər. Bir araşdırma, tək deyil, tənha hiss edən yaşlı insanların demans riskinin daha yüksək olduğunu göstərdi. Xolesterinin aşağı salınması da demans riskini azalda bilir. Tədqiqatlar göstərir ki, yuxusuzluq altsheymer xəstəliyinin inkişaf riskinin artması ilə əlaqələndirilir. Alkoqol demans riskini artıran diabet, hipertoniya, insult və yaddaş pozğunluğu kimi sağlamlıq pozğunluqlarını pisləşdirə bilər. Beynin məşğul edilməsi də demensiyadan qoruyur. Oxuyun, yazın və stolüstü oyunlar oynayın. Araşdırmalar göstərir ki, bu cür səylər böyük fərq yaradır. Beyni əzələ kimi düşünün, onu daim məşq etdirmək lazımdır.
